Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Genel Başkanı Özgür Özel, Kasım 2025’te ya da 2026’nın baharında seçimleri yenilemeyi önermiş. “Meclis 360 milletvekili ile seçimleri yenilerse Erdoğan’ın son bir kez aday olma hakkı var” demiş. Ayrıca “Parlamenter sisteme döneceğiz” diyerek, yerine getirilmesi imkânsız bir söz söylemiş.

Erdoğan dördüncü kez aday olamaz

Mayıs 2023 seçimleri öncesindeki yazımda anayasanın 101’inci maddesinin (2’nci) fıkrası (101(2)) gereğince bir kişinin en fazla iki kere cumhurbaşkanı seçilebileceğini, dolayısı ile en fazla iki kere aday olabileceğini, bunun tek istisnasının Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin (TBMM) anayasanın 116(3) maddesi gereğince seçimleri yenilemeye karar vermesi hali olduğunu, TBMM seçimleri yenilediği takdirde, o tarihte ikinci dönem görev yapmakta olan cumhurbaşkanının tekrar (üçüncü kez) aday olabileceğini açıklamıştım.

Anayasanın 101(2) maddesi oldukça açık hükmüne göre göre iki dönem cumhurbaşkanlığı yapan bir kimsenin yeniden cumhurbaşkanı adayı olamayacağı tartışma konusu değildir.

Mayıs 2023 seçiminden önce tartışılan, dolayısıyla bugüne de sirayet eden konu 101(2) madde uygulanırken Recep Tayyip Erdoğan’ın 2018’den önceki cumhurbaşkanlığının hesaba katılıp katılmayacağıdır.

Anayasadaki 2017 değişikliğinin mimarları olarak da bilinen birkaç kişi, cumhurbaşkanlığı sistemine geçişin bir milat yani yeni başlangıç olduğunu, anayasa’nın 101’inci maddesinin tamamen yeniden yazıldığını söyleyerek 2018’den önceki cumhurbaşkanlığı döneminin hesaba katılmayacağını iddia ediyor; Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Mayıs 2023 seçimlerinde üçüncü kez aday olabileceğini savunuyorlardı.

Anayasa hükmünü kasıtlı yanlış takdim

En başta o dönemki TBMM Başkanı, öncesinde Anayasa Komisyonu başkanlığı yapmış ve bu sıfatı nedeniyle anayasa değişikliğini satır-satır ezbere bilen AK Partili Mustafa Şentop, Cumhurbaşkanlığı Eğitim Politikaları Kurulu Başkan Vekili olan, hatta 2021’de AK Parti için metnini kimsenin hala da bilmediği sözde yeni ve sivil bir anayasa yazdığı anlaşılan anayasa hukuku profesörü Yavuz Atar ile Cumhurbaşkanlığı Hukuk Politikaları Kurulu Başkan Vekili Mehmet Uçum ağız birliği ederek cumhurbaşkanlığı sistemine geçilmesi ile yeni bir dönem başladığını, 2018’den önceki cumhurbaşkanlığı döneminin sayılmayacağını savunmuşlardı.

Bu isimler 101’ince maddenin 2017 anayasa değişikliğinde tamamen yeniden yazıldığını söyleyerek, bu maddedeki en fazla iki dönem cumhurbaşkanlığı sınırlamasının Mayıs 2023 seçimlerinde uygulanmayacağını ileri sürdüler.

Devlet ricalinde önemli mevkilerde bulunan bu kimselerin “anayasaya aykırı” telkinleri sonucunda anayasanın 101(2) maddesinin açık hükmü göz göre göre göz ardı edildi. Asil ve yedek üyelerini anayasaya ve kuruluş kanununa uygun olarak belirlememiş ve kanunda öngörülen oluşum mekanizmasını tamamlamamış, yani hukuken tam olarak teşekkül etmemiş olan Yüksek Seçim Kurulu (YSK), adeta “güçlü haklıdır” sözünü kanıtlarcasına adı geçen iktidar unsurlarının görüşüne itibar ederek, Erdoğan’ın üçüncü kez cumhurbaşkanı adaylığını kabul etti.

CHP’de Özel, Kılıçdaroğlu’dan ileri

Bu önemli konuda Cumhuriyet Halk Partisi’nin (CHP) o zamanki genel başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, anayasaya göre Erdoğan’ın aday olamayacağını kabul ediyor, ancak nihai kararı verecek olan YSK üyelerinin anayasaya uymasa da Erdoğan’ın adaylığını kabul edecekleri, YSK adaylığını reddetse bile Erdoğan’ın mağdur edebiyatı yaparak seçimleri kazanacağı gerekçeleri ile bu hususta mücadele etmeyeceklerini söylüyordu. Yani Kılıçdaroğlu da peşin olarak Erdoğan’ın adaylığına YSK tarafından aday kabul edilmesine yeşil ışık yakmış; Erdoğan’ı sandıkta yeneceğini ileri sürmüştü.

CHP Genel Başkanlığı’nı devralan Özgür Özel, Kılıçdaroğlu’ndan bir adım daha ileri giderek Mayıs 2023 seçiminde Erdoğan’ın üçüncü kere cumhurbaşkanı adayı kabul eden YSK’nin anayasanın 101(2) maddesini açık olarak ihlal ettiğini görmezden gelmekte, TBMM’nin seçimleri yenilemesi halinde Erdoğan’ın dördüncü kez cumhurbaşkanı adayı olabileceğini söyleyerek, anayasanın 102’nci maddesinin bir kere daha ihlal edilmesine şimdiden peşin olarak izin vermekte.

Oligarşik siyasetin uyumlu eylemsizliği

Görüleceği üzere adeta devletin üst düzey organlarının, kilit kurumlarının ve iktidar ve muhalefet partilerinin nasıl oluşacağını ve davranacağını belirleyen üst bir akıl ve gizli bir el varmış gibi bir izlenim ortaya çıkıyor. Zira iktidardaki ve muhalefetteki oligarşik siyasi zümre anayasa hükümlerini göz ardı eden olumsuz eylemsizlik yoluyla aralarında anayasaya aykırı mutabakatlar oluşturabiliyor.

Aşağıda altını çizdiğim 2017 anayasa değişikliğine dair 6771 sayılı kanunun 18(b) maddesinin hiç yokmuş gibi davranılması, bu madde karşısında anayasanın 101(2) maddesine göre Erdoğan’ın 2023 seçimlerinde ya da sonraki seçimlerde aday olmasının ve cumhurbaşkanı seçilmesinin mümkün olmadığını ana muhalefet partisi CHP’nin bile gündeme getirmemiş olması bu üst akıl izlenimini haklı çıkarmaktadır.

Siyasetçilerin, onlardan temin ettikleri makam, mevki ve türlü menfaat karşılığı görüş veren akademisyenlerin ve hukukçuların, anayasayı daha dikkatli okuyarak içselleştirmelerini, sorumlu görüş beyan ederek Türkiye’yi, anayasanın da dikkate alınmadığı, seçimli otokrasi batağına saplanmaktan kurtarmalarını diliyorum.

Sadık bürokratların kasıtlı galatları

Anayasada 2017 değişikliğine dair 6771 sayılı kanunun 18(b) maddesi, TBMM Başkanı Şentop, anayasa profesörü Atar ve Av. Uçum’un Erdoğan’ın 2023’te üçüncü kez aday olmasını sağlayan çarpıtılmış beyanlarını ve gerekçelerini toptan çöpe atmaktadır.

Mecliste 21 Ocak 2017 tarihinde kabul edilerek 11 Şubat 2017 tarihli Resmî Gazete’de yayınlanan “T.C. Anayasasında Değişiklik Yapılmasına Dair” 6771 sayılı kanunun 18’inci maddesinin (b) fıkrasında açıkça “b) 75, 77, 101 ve 102’nci maddelerinde yapılan değişiklikler, birlikte yapılacak ilk Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı seçimlerine ilişkin takvimin başladığı tarihte, […] yürürlüğe girer” demekte. Yani değiştirilmeyen hükümler eskiden olduğu gibi yürürlüğünü sürdürmektedir. O halde Şentop, Atar ve Uçum’un suni olarak gündeme getirdiği konudaki soru şudur: “Bir kişi en fazla iki dönem cumhurbaşkanlığı yapabilir” diyen anayasanın 101’inci maddesinin (2)’inci fıkrası hükmü, değişiklik yapılmış olan bir hüküm müdür? Cevabı ise kesinlikle hayırdır.

Aday olabilir mi?

Türkiye Barolar Birliği’nin hazırladığı, anayasada yapılan değişiklikleri gösteren karşılaştırmalı tabloda açıkça görüldüğü üzere anayasanın 101’inci maddesinin (2)’nci fıkrası, 2017’deki anayasa değişikliğinde değiştirilmedi, önceki metin noktası virgülü ile aynen korundu. Dolayısı ile bir kişinin en fazla iki dönem cumhurbaşkanı seçilebileceği sınırlaması eskiden olduğu 2017’den önce de vardı 2018’den sonra da aynen sürmektedir. Şentop, Atar ve Uçum’un iddia ettiği gibi 2018’den önceki dönemdeki cumhurbaşkanlığının sayılmayacağına dair bir istisna hükmü de mevcut değildir.

Söz konusu 18(b) fıkrası, söz konusu anayasa değişikliğinin hazırlanmasında aktif olarak görev alan, bu sebeple bu maddenin varlığını herkesten iyi bilmesi gereken bürokratlar Atar ve Uçum ile o zamanki TBMM Başkanı Şentop’un bu maddenin varlığını göz ardı ederek görevlerinin gereklerine ve etik değerlere aykırı davranarak yanlı ve hatalı görüş beyan ettiklerini göstermektedir.

Söz konusu 18(b) maddesini göz ardı ederek özetlediğim yanlı ve hatalı görüşlere itibar eden YSK, 101(2) maddesi gereğince tekrar aday olamayacağı açık olduğu halde Mayıs 2023’te seçimlerinde Erdoğan’ın üçüncü kez aday olmasına izin vererek anayasanın bu açık hükmünü ihmal ve ihlal ettiler.

CHP anayasaya bağlı değil mi?

Söz konusu 101(2) maddelerini bildiği halde söz konusu 18(b) maddesi ile birlikte ortaya koyarak buna karşı mücadele etmeyen Kılıçdaroğlu ve onun liderliğindeki CHP de anayasanın ihlaline ve hakkı olmadığı halde Erdoğan’ın üçüncü kez aday ve cumhurbaşkanı olmasına eylemsizlik yoluyla destek verdi.

Dolayısıyla CHP, Kılıçdaroğlu yönetiminde iken anayasayı ve vatandaşın anayasal hakkını savunmadığı gibi şimdi de Özgür Özel yönetiminde daha ileri giderek 2023’teki aykırılığa meşruiyet kazandırmakta ve eğer erken seçim yapılarsa bu kuralın bir kere daha ihlaline peşinen yeşil ışık yakmaktadır.

Özgür Özel, Kılıçdaroğlu ile aynı mantık hatasını tekrar ederek “Parlamenter sisteme döneceğiz” diyerek, olmayacak bir vaatte bulunuyor. Kılıçdaroğlu gibi Özel de seçmenler nezdinde gerçeğe aykırı bir beklenti oluşturuyor.

Parlamenter sisteme dönmek için anayasayı değiştirmek, 2017’de değiştirilen anayasa hükümlerini tekrar değiştirerek eski haline getirmek zorunlu. Bunu yapabilmek için en başta önümüzdeki seçimleri kazanmak ve TBMM’de 2/3 yani 400 milletvekili çoğunluğu sağlamak, ya da referanduma götürebilmek için 3/5 yani 360 milletvekili çoğunluğu sağlamak şart. CHP’nin seçimleri TBMM’de böyle bir çoğunluk kazanacak şekilde kazanacağını kim düşünüyor acaba?

CHP iktidarın nimetlerinden vazgeçer mi?

İkincisi, TBMM’de böyle bir çoğunluk sağlansa bile, bunu kazanan ve aynı zamanda cumhurbaşkanını da seçen CHP’nin, iktidarın sınırsız imkanlarından kendi isteği ile vazgeçmeye karar vermesi ve bunun bütün milletvekillerine kabul ettirmesi gerekir. CHP’nin böyle bir seçeneği kabul ettirmeye yeterli parti içi disiplini yoktur; milletvekillerini zorlukla kazanılan iktidarı mevkiinden yeniden seçime gitmeye ikna etmek kolay bir iş değildir. Dolayısı ile böyle bir iktidar gücü kazanan CHP’nin parlamenter sisteme döneceğini düşünmek fazlasıyla iyimser olur.

Üçüncüsü, bir önceki iki şart gerçekleşmiş, yani CHP en az 2/3 çoğunlukla ve 360’dan fazla milletvekili ile iktidara gelmiş olsa bile anayasa seçimleri kazanmakla kendiliğinden değişmiş olmayacak. Bunun için seçimi kazanın CHP’nin anayasayı değiştirdikten sonra tekrar seçimlere gitmesi ve parlamenter sisteme göre yapılacak yeni seçimi de kazanması gerekir.

Parlamenter sisteme dönüş artık ütopya

Dolayısı ile her ne kadar parlamenter sisteme dönme hayali kuran milyonlar için çok çekici gelse ve bu uğurda oylarını verecek olsalar bile akıl ve mantık kuralları “parlamenter sisteme dönme” vaadinin bir ütopya olduğunu ortaya koyuyor.

Burada akıl ve mantık kurallarının zorunlu kıldığı ve Türkiye’nin gerçekten ihtiyacı olan bir hususa dikkati çekmek zorunlu oluyor.

Madem ki CHP ve Özel erken seçim istiyor ve bu seçime Erdoğan’ın da aday olarak katılmasına yeşil ışık yakıyorlar, o halde bu yeşil ışığı ülkenin yararına olacak şekilde yakmayı niye düşünmüyorlar?

Kritik seviyelerin altına düşen hukukun üstünlüğü, yargının etkinliği ve bağımsızlığı sorunlarının çözümünün siyasetçilerin aralarında uzlaşmalarına bağlı olduğunu göz önüne alarak, parlamenter sistem ile cumhurbaşkanlığı sistemlerinin kötü yönlerini bertaraf edecek iyi yönleri ile yek diğerini geliştirecek bir melez sistem oluşturmayı, bunun için görüşerek bir anayasa değişikliğinde uzlaşmayı niçin düşünmüyorlar?

Cumhurbaşkanlığına tekrar aday olma imkanını böyle bir melez sistem oluşturarak uzlaşma kaydına tabi tutmayı ve böylece görevlerini anayasaya ve hukuka uygun olarak yerine getirmeyi niçin değerlendirmiyorlar?

Son olarak da şunu sormak isterim: CHP ve Özel milletin yararı için mi siyaset yapıyorlar yoksa başka bir şey için mi?

The leader of the Republican People's Party (CHP), Özgür Özel, has proposed to renew the elections in November 2025 or in the spring of 2026. He said, "If the parliament renews the elections with 360 deputies, Erdoğan has the right to run one last time." He also made an impossible promise by saying, "We will return to the parliamentary system."

Erdogan cannot run for a fourth term

In my article before the May 2023 elections, I had explained that according to Article 101 (2) of the constitution (101(2)), a person can be elected president a maximum of two times, and therefore can be a candidate a maximum of two times, the only exception to this is if the Turkish Grand National Assembly (TBMM) decides to renew the elections in accordance with Article 116(3) of the constitution, and if the TBMM renews the elections, the president who is serving a second term at that time can be a candidate again (for a third time).

According to the very clear provision of Article 101(2) of the Constitution, it is not a matter of dispute that a person who has served two terms as President cannot be a candidate for President again.

The issue that was discussed before the May 2023 elections and therefore continues to this day is whether Recep Tayyip Erdoğan's presidency before 2018 will be taken into account when applying Article 101(2).

A few people, also known as the architects of the 2017 amendment to the constitution, claim that the transition to the presidential system is a milestone, a new beginning, and that Article 101 of the constitution has been completely rewritten, and that the presidential term before 2018 will not be taken into account; they argued that President Recep Tayyip Erdoğan could run for a third term in the May 2023 elections.

Intentional misrepresentation of the constitutional provision

First of all, the then-President of the Grand National Assembly of Turkey, Mustafa Şentop from the AK Party, who was previously the president of the Constitutional Committee and therefore knows the constitutional amendment line by line due to this title, constitutional law professor Yavuz Atar, who is the Deputy Chairman of the Presidential Education Policies Board and who even wrote a supposedly new and civil constitution for the AK Party in 2021, the text of which no one knows yet  , and the Deputy Chairman of the Presidential Legal Policies Board Mehmet Uçum, all unanimously argued that a new era had begun with the transition to the presidential system and that the presidential term before 2018 would not be counted.

These names said that Article 101 was completely rewritten in the 2017 constitutional amendment and claimed that the maximum two-term presidential limitation in this article would not be applied in the May 2023 elections.

As a result of the “unconstitutional” suggestions of these people who hold important positions among the statesmen, the clear provision of Article 101(2) of the constitution was blatantly ignored. The Supreme Election Board (YSK), which did not determine its full and substitute members in accordance with the constitution and the establishment law and did not complete the formation mechanism envisaged in the law, in other words, was not fully formed legally, accepted Erdoğan’s candidacy for the third time for the presidency by relying on the opinion of the aforementioned elements of power, as if proving the saying “might is right”.

Özel in CHP is ahead of Kılıçdaroğlu

On this important issue, the then-chairman of the Republican People's Party (CHP), Kemal Kılıçdaroğlu, accepted that Erdoğan could not be a candidate according to the constitution, but said that the members of the Supreme Election Board (YSK), who would make the final decision, would accept Erdoğan's candidacy even if it did not comply with the constitution, and that they would not fight this issue on the grounds that Erdoğan would win the elections by playing the victim role even if the YSK rejected his candidacy. In other words, Kılıçdaroğlu had also given the green light to Erdoğan's candidacy to be accepted by the YSK in advance; he had claimed that he would defeat Erdoğan at the ballot box.

Özgür Özel, who took over the CHP Chairmanship, went one step further than Kılıçdaroğlu and ignored the fact that the Supreme Election Council (YSK) openly violated Article 101(2) of the constitution by accepting Erdoğan as a presidential candidate for the third time in the May 2023 elections, and by saying that Erdoğan could be a presidential candidate for the fourth time if the TBMM renews the elections, he is already allowing Article 102 of the constitution to be violated once again.

The concerted inertia of oligarchic politics

As can be seen, it seems as if there is a superior mind and a hidden hand that determines how the state's high-level organs, key institutions, and ruling and opposition parties will be formed and behave. Because the oligarchic political class in power and opposition can create unconstitutional agreements among themselves through negative inaction that ignores the provisions of the constitution.

The fact that Article 18(b) of Law No. 6771 on the 2017 constitutional amendment, which I have underlined below, is treated as if it does not exist, and that even the main opposition party, CHP, has not brought up the fact that it is not possible for Erdoğan to be a candidate in the 2023 elections or the following elections and to be elected president according to Article 101(2) of the constitution, justifies this impression of a superior mind.

I hope that politicians, academics and lawyers who give their opinions in return for the positions, positions and various benefits they obtain from them, will read the constitution more carefully and internalize it, and by expressing their opinions responsibly, they will save Turkey from sinking into the swamp of electoral autocracy where the constitution is not taken into consideration.

Deliberate blunders of loyal bureaucrats

Article 18(b) of Law No. 6771 on the 2017 amendment to the Constitution completely throws away the distorted statements and justifications of the TBMM Speaker Şentop, constitutional professor Atar and Lawyer Uçum, which enabled Erdoğan to run for a third term in 2023.

The article 18, paragraph (b) of the law numbered 6771 “On Amendments to the Constitution of the Republic of Turkey”, which was accepted in the parliament on January 21, 2017 and published in the Official Gazette dated February 11, 2017, clearly states that “b) Amendments made to articles 75, 77, 101 and 102 shall enter into force on the date when the calendar for the first concurrent Turkish Grand National Assembly and Presidential elections begins […]”. In other words, the unamended provisions continue to be in force as before. Therefore, the question on the subject artificially brought up by Şentop, Atar and Uçum is as follows: Is the provision in paragraph (2) of article 101 of the constitution, which states “A person may serve as president for a maximum of two terms”, a provision that has been amended? The answer is definitely no.

Could he be a candidate?

As can be clearly seen in the comparative table prepared by the Union of Turkish Bar Associations showing the amendments made to the constitution, paragraph (2) of Article 101 of the constitution was not changed in the constitutional amendment of 2017, and the previous text was preserved with the comma. Therefore, the limitation that a person can be elected as president for a maximum of two terms existed before 2017 and continues after 2018. There is also no exception provision stating that the presidency before 2018 will not be counted, as claimed by Şentop, Atar and Uçum.

The said paragraph 18(b) shows that bureaucrats Atar and Uçum, who actively took part in the preparation of the constitutional amendment in question and therefore should have known the existence of this article better than anyone else, and the then Speaker of the Grand National Assembly of Turkey Şentop, disregarded the existence of this article and acted contrary to the requirements of their duties and ethical values, thus expressing biased and erroneous opinions.

Ignoring the aforementioned article 18(b) and relying on the biased and erroneous views I have outlined, the Supreme Election Council (YSK) ignored and violated this clear provision of the constitution by allowing Erdoğan to run for a third time in the elections in May 2023, even though it was clear that he could not run again according to article 101(2).

Isn't CHP bound by the constitution?

Despite knowing about the 101(2) articles in question, Kılıçdaroğlu and the CHP under his leadership, who did not fight against them by putting them forward together with the 18(b) article, also supported the violation of the constitution and Erdoğan's candidacy and presidency for a third time, despite his lack of right, through inaction.

Therefore, just as the CHP did not defend the constitution and the constitutional rights of the citizens during the Kılıçdaroğlu administration, it is now going even further under the Özgür Özel administration, legitimizing the irregularity in 2023 and giving the green light in advance to the violation of this rule once again if early elections are held.

Özgür Özel, by repeating the same logical fallacy as Kılıçdaroğlu, is making an impossible promise by saying, “We will return to the parliamentary system.” Like Kılıçdaroğlu, Özel is also creating unrealistic expectations in the eyes of the voters.

In order to return to a parliamentary system, it is necessary to change the constitution, and to change the constitutional provisions that were changed in 2017 back to their former state. In order to do this, first of all, it is necessary to win the upcoming elections and gain a 2/3 majority in the Turkish Grand National Assembly, meaning 400 deputies, or to take it to a referendum, gain a 3/5 majority, meaning 360 deputies. Who thinks that the CHP will win the elections with such a majority in the Turkish Grand National Assembly?

Will CHP give up the blessings of power?

Secondly, even if such a majority is achieved in the Turkish Grand National Assembly, the CHP, which won this and also elected the president, must decide to give up the unlimited possibilities of power on its own and make all the deputies accept this. The CHP does not have enough internal party discipline to make such an option accepted; it is not an easy task to convince the deputies to go to re-election from the position of power that was won with difficulty. Therefore, it would be overly optimistic to think that the CHP, which has gained such a power, will return to the parliamentary system.

Thirdly, even if the previous two conditions are met, that is, even if the CHP comes to power with at least a 2/3 majority and more than 360 deputies, the constitution will not be automatically changed by winning the elections. For this, the CHP, which wins the elections, must go to the elections again after changing the constitution and win the new elections to be held according to the parliamentary system.

Returning to the parliamentary system is no longer a utopia

Therefore, even though it may seem very attractive to millions who dream of returning to the parliamentary system and will vote for it, the rules of reason and logic reveal that the promise of "returning to the parliamentary system" is a utopia.

Here, it is necessary to draw attention to an issue that is required by the rules of reason and logic and that Turkey really needs.

Since CHP and Özel want early elections and are giving the green light to Erdoğan's participation as a candidate in these elections, why don't they consider giving this green light in a way that will benefit the country?

Considering that the solution to the problems of the rule of law, the effectiveness and independence of the judiciary, which have fallen below critical levels, depend on the agreements of politicians, why don't they consider creating a hybrid system that will eliminate the bad aspects of the parliamentary and presidential systems and improve each other with their good aspects, and to this end, reach an agreement on a constitutional amendment through negotiations?

Why don't they consider the possibility of running for the presidency again, by creating such a hybrid system and subjecting it to a compromise, and thus fulfilling their duties in accordance with the constitution and law?

Finally, I would like to ask this: Are CHP and Özel doing politics for the benefit of the nation or for something else?