31 Mart'ta yapılacak olan ve sonuçları bağlamında ülkenin demokrasi konusundaki geleceğini etkileyecek olan yerel seçimler yaklaştıkça, dezenformasyon faaliyetleri, kumpaslar ve sahte videolar ya da deepfake'ler art arda ortaya çıkmaya başladı. Seçime kadar da bu tür faaliyetlerin daha da artacağına inanılıyor. Bu yüzden de, daha çok teknolojinin kötü kullanımı ile ilgili bu gelişmeleri sağlıklı bir biçimde yorumlamakta ve bunların seçimleri nasıl etkileyebileceği üzerinde tartışma yürütmekte yarar var.

Öncelikle, meselenin Türkiye ile sınırlı olmadığının altını çizelim. Bu mesele tüm dünyada tartışılıyor. Zira bu yıl, ABD, Rusya, Meksika, Hindistan ve Endonezya gibi kalabalık nüfuslu ülkeler başta olmak üzere, dünya çapında toplam nüfusu 4 milyar civarında olan 60'tan fazla ülkede ulusal düzeyde seçimler yapılacak. Yaklaşık 2 milyar seçmenin sandık başına gitmesi bekleniyor. 

Nitekim Rusya'da üç gün süren başkanlık seçimi 15 Mart'ta başladı ve beklendiği gibi Putin yüzde 87'lik bir oy oranı ile yeniden devlet başkanı seçildi (otokrat bir lider de olsa seçimlerle iş başına gelmek ona meşruiyet kazandırdığı için önceden ayarlanmış seçimler, hiç seçim yapmamaya tercih edilir).

2024 yılı süper seçim yılı

Bu yüzden de bu yıl "süper seçim yılı", hatta "tarihteki en büyük seçim yılı" olarak adlandırılıyor. Diğer yandan, seçimlerle ilgili yaygın endişeler de dillendirilmeye başladı. Zira bir süredir dünyada aşırı sağ otoriter rejimlere doğru bir kayma söz konusu. 

Öyle ki artık dünyanın birçok yerinde enflasyonun giderek düşmesiyle birlikte, iktisatçılar, politikacılar, yüksek enflasyon ve bunun bir parçasını oluşturan hayat pahalılığı sorununu kısa vadede en acil sorun olarak görmüyorlar. Bunun yerine yanlış bilgilendirme ve dezenformasyonun önümüzdeki iki yıl boyunca dünyadaki en ciddi sorunların başında geleceğini düşünüyorlar. 

Seçimler risk altında

Bu süre zarfında 2 milyar seçmenin sandık başına gideceği düşünüldüğünde, yanlış bilgi ve dezenformasyonun yaygın kullanımının neden olabileceği yanlış tercihler ya da seçimlerin özgürce yapılmasını engelleme gibi sonuçları yüzünden, "yeni seçilen hükümetlerin meşruiyetini zayıflatabileceği" ve bunun da şiddete dayalı protestolarla, nefret suçlarıyla ve hatta terörizm şeklinde huzursuzluğa neden olabileceği ileri sürülüyor. (1) Bu bağlamda en fazla dezenformasyon riskine sahip ülkelerin başında Hindistan geliyor. ABD'de ise 6'ncı sırada yer alıyor. (2)

Yanlış bilgi mi, dezenformasyon mu?

"Dezenformasyon", bir örnekle açıklamak gerekirse, bir yazarın yazılarıyla okuyucularını ya da bir politikacının söylemleri ve kurgusal videolarla seçmenleri "kasıtlı olarak yanlış yönlendirmeye çalıştığı durumlar" olarak tanımlanır. Yanlış bilgi ise, gerçek bir inançla yayılan, ancak gerçek dışı ve bazen komplo teorilerinde olduğu gibi, aynı derecede zararlı olabilen bilgileri anlatır.

Pratikte, dezenformasyon kavramı, doğru olmayan bilgileri kullanarak insanların kafasını karıştırmaya ve onları manipüle etmeye yönelik kasti (özellikle de örgütlü) girişimleri tanılamak için kullanılıyor. Bu kavram genellikle benzer ve kesişen diğer iletişim stratejileriyle ve bilgisayar korsanlığı (hackleme) ve şantaj gibi taktiklerle birlikte akla geliyor. Mezenformasyon, yani yanlış bilgi ise manipülasyon veya kötücül bir niyet olmadan yapılan ve yayılan yanıltıcı bilgiler olarak tanımlanıyor. 

Kısaca, her ikisi de toplum için sorun teşkil ediyor ancak dezenformasyon genellikle örgütlü olduğu, daha zengin kaynaklardan beslendiği ve otomasyon teknolojileriyle desteklendiği için, özellikle daha tehlikeli bir durum olarak kabul ediliyor. (3)

Dezenformasyonu üretenlerin en büyük dayanağı, içeriği yayacağını ve dağıtacağını düşündükleri alıcı kitlelerin bu bilgiyi sonuna kadar savunması ve partizan olma potansiyelleridir. Böylelikle, bu kesimlerin çeşitli nedenlerden dolayı bir bilgiyi paylaşma eğiliminden yararlanarak, onları kendi yaymak istedikleri mesajları ileten tebliğciler haline getirmeyi hedeflerler. Bu anlamda "sahte haber"in önemli tehlikelerinden biri, genellikle bunun bedava gerçekleşiyor olmasıdır.

Sosyal medya dezenformasyon için mümbit bir zemin

İnsanlar bir şeye ne kadar çok maruz kalırlarsa, doğruluğundan bağımsız olarak, onu o kadar doğru olarak algılarlar. Aslında bu olgu dijital çağın öncesine dayanır ve günümüzde arama motorları ve sosyal medya aracılığıyla kendini daha belirgin bir biçimde gösterir. Şu anki fark, çevrimiçi arama ve sosyal medyanın, iddiaların ve karşı iddiaların neredeyse sonsuza kadar yapılmasına olanak sağlamasıdır.

Yanıltıcı, çarpıtılmış, kasten üretilmiş bilgi

Özcesi, dezenformasyon bilginin çarpıtılmasıdır. Daha geniş anlamda ise, "eksik, yanlış ya da bir başka deyişle inandırıcı olmaktan uzak bilgilerin, belli bir kitleyi gerçekler hakkında yanıltmak amacıyla yayılmasıdır". Dezenformasyonda fotoğraf, video gibi her çeşit materyal kullanılabilir. Örneğin bir konuda bir video yayınlanır. Hâlbuki o video iddia edilen olayla ilgili olmayabilir, iddia edilen zamanda, iddia edilen mekânda, hatta iddia edilen ülkede bile çekilmemiş olabilir. (4)

Ne kadar sık o kadar inandırıcı

Yapılan araştırmalara göre, yalan haber tekrarlandıkça insanlar bu habere daha çok inanıyorlar. Ayrıca insanlar daha umursamaz hale geliyorlar, yanlış uygulamaları zamanla kanıksıyorlar. (5)

Aslında yalan haber yeni bir kavram değil. Ancak dijital imkânların gelişmesi ve sosyal medyayla birlikte yeni bir boyut kazandı. "Bir yalanı yeterince tekrar et, o artık gerçeğe dönüşür" ve "yalan ne kadar büyük olursa inananlar o kadar çok olur" sözlerinin yalanlar üzerine kurulmuş bir düzen olan faşizmin Propaganda Bakanı Joseph Goebbels'e ait olması tesadüf değildir. (6)

Seçim kampanyaları ve dezenformasyon

Dezenformasyon, bilhassa genel ya da yerel seçim dönemlerinde, seçmen tercihleri ya da davranışları üzerinde etkili olabiliyor, hatta seçim sonuçlarını dahi değiştirebiliyor. Örneğin, Ocak ayında ABD Başkanı Joe Biden'ı taklit eden bir robocall'un alıcılara Başkanlık ön seçimlerinde oy kullanmamalarını, sandığa gitmemelerini söylediği ileri sürülüyor. (7)

Bilindiği gibi, seçim kampanyaları genelde iki biçimde yürütülüyor: İlkinde ağırlıklı olarak, adayların olumlu özellikleri ön plana çıkartılırken, ikincisinde rakip adayı kötüleyen bir yöntem izleniyor. Her iki tarzda da yanlış, yalan ve yanıltıcı bilgi kullanılabiliyor. Teknik olarak bu durum dezenformasyon olarak değerlendirilebilir zira detaylar kasıtlı olarak yanıltıcı olacak şekilde tasarlanıyor. 

Ancak yanlış bilgi ve dezenformasyonun tanımlanmasında tam bir netlik olmaması bir sorun olarak karşımıza çıkıyor. Örneğin, tanımın ne kadar kapsayıcı olduğuna bağlı olarak, propaganda, derin sahtekarlıklar, yalan haberler ve komplo teorilerinin hepsi dezenformasyon örnekleri olabileceği gibi, haber parodisi veya siyasi hiciv olarak da nitelendirilebilir. (8)

Dezenformasyonun maddi temelleri?

Dünya Ekonomik Forumu'nun (DEF) Küresel Riskler Raporu yanlış bilgi ve dezenformasyonun maddi temellerini şöyle açıklıyor:

"Dünya tehlikeli bir kriz ikilisiyle karşı karşıya: İklim krizi ve çatışmalar. Altta yatan jeopolitik gerilimler, birçok bölgede aktif düşmanlıkların patlak vermesiyle birleşerek, kutuplaştırıcı söylemler, güvenin aşınması ve güvensizlikle karakterize edilen istikrarsız bir küresel düzene destek veriyor. Aynı zamanda, iklim değişikliğine uyum çabaları ve kaynakları hâlihazırda meydana gelen iklimle ilgili olayların türü, ölçeği ve yoğunluğu karşısında yetersiz kaldığından, ülkeler rekor kıran aşırı hava koşullarının etkileriyle boğuşuyor. Yüksek enflasyon, faiz oranları ve yüksek ekonomik belirsizlik "statükoya karşı hissedilir bir hayal kırıklığına" katkıda bulunuyor, bu da yanlış bilginin yayılması ve toplumdaki çatlakları daha da genişletmesi için ideal bir zemin oluşturuyor." (9)

Özetle DEF, sistemi eleştirmeden de olsa, kapitalizmin neden olduğu ekonomik, sosyal, siyasal ve ahlaki çürümenin dezenformasyonun temelini oluşturduğunu anlatmaya çalışıyor.

Bilgi kötü niyetten azade değil, özellikle de dijitalleşme çağında

Günümüzde yapay zekâ teknolojilerinin de etkisiyle dijital ortamlarda giderek daha karmaşık bir hale gelen dezenformasyon, bireylere ve toplumlara çeşitli şekillerde zararlar verebiliyor. 

Çünkü bilgi çoğu zaman tek bir amaç taşımaz. Bilgilendirme amacının yanı sıra, bilginin içinde kurgusal bir yapı, empoze etmeye çalıştığı düşünce ve inanç kalıpları gibi farklı bileşenler bulunur. Aynı şekilde haberler de her zaman gerçeklik, doğruluk, şeffaflık ve kamu faydası gibi etik ilkeler doğrultusunda üretilmezler.

İnternet ortamları ise, bilgiye ulaşmada büyük kolaylık sağlasa da, özellikle yapay zekâ ile bilginin kolayca manipüle edilebilmesi, verilerin algoritmalar sayesinde sistematik olarak farklı şekillerde üretilme imkânının artmış olması ve bu sayede bilginin kaynağına dair belirsizliklerin çoğalmış olması, dijital ortamlarda dezenformasyonu çok daha tehlikeli bir hale getirebiliyor. 

Böylece dijital ortamda bilgi; belli bir grubun aleyhine kin ve nefrete sevk eden söylemler içerebilir, gerçekler maddi menfaat ya da siyasal rant elde etmek amacıyla çarpıtılabilir, gerçek ile harmanlanmış ve iç içe geçmiş manipülatif bilgiler içerebilir, karmaşa yaratmak amacıyla da yayılabilir. 

Termodinamiğin İkinci Yasası

Sosyal olguların ancak iletişim teorisi aracılığıyla anlaşılabileceğini savunan Amerikalı matematikçi Norbert Wiener, bilimde "termodinamiğin ikinci yasası" olarak bilinen bir kavramı çağrıştırarak toplumun farklı yönlerini açıklamaya çalışan bir bilim insanı. 

Söz konusu yasa ise, "mevcut düzenin zamanla düzensizliğe dönüşeceğini ya da mevcut bağlamda güvenilir bilginin karışıklık, belirsizlikler ve gürültü tarafından boğulacağını" ileri sürer. Matematikte düzensizliğin derecesi genellikle "entropi" adı verilen bir nicelikle ölçülür, bu nedenle ikinci yasa zaman içinde ve ortalama olarak entropinin artacağı şeklinde yeniden ifade edilebilir.

Wiener'in tezlerinden biri, iletişim teknolojileri geliştikçe insanların giderek daha fazla gereksiz "gürültülü" bilgiyi (Twitter, Instagram, Facebook vb.) dolaşıma sokacağı ve bunun da gerçekleri ve önemli fikirleri gölgede bırakacağıdır. Bu durum, yapay zekâ tarafından üretilen dezenformasyonla daha da belirgin hale gelmektedir. (10)

Bunun bir sonucu olarak, eğer bir kişi yanlış bir gerçekliği temsil eden bir senaryoya güçlü bir şekilde inanıyorsa, o zaman gerçek bilgiler dolaşımda olsa bile, bu kişinin inancını değiştirmesi çok zor olacak ya da uzun zaman alacaktır. Bunun nedeni, bir kesinlikten diğerine geçişin tipik olarak (ancak her zaman değil) içgüdüsel olarak kaçınmaya çalıştığımız belirsizliklerden geçen bir yol gerektirmesidir.

Termodinamiğin İkinci Yasası ayrıca, toplumun nasıl kutuplaştığını da anlatır zira etrafımızda çok sayıda farklı bilgi ve gürültü olacağını, bunun da kafa karışıklığı ve belirsizlik yaratacağını söyler. 

Böylece insanlar kusurlu olsa bile daha fazla kesinlik sunan bilgilere yönelirler. Ancak iki alternatiften birine inanan bir kişi için en az belirsizliğin olduğu yol, bu inancı sabit tutmaktır. Dolayısıyla, herhangi bir bilginin kolaylıkla çok geniş bir alana yayılabildiği, ancak insanların da kolayca değişmez olduğu bir dünyada, toplum kolaylıkla kutuplaşabilir. (11)

As the local elections, which will be held on March 31 and whose results will affect the future of democracy in the country, approach, disinformation activities, conspiracies and fake videos or deepfakes began to emerge one after another. It is believed that such activities will increase even more until the election. Therefore, it is useful to interpret these developments, mostly related to the misuse of technology, in a healthy way and to discuss how they may affect the elections.

First of all, let us underline that the issue is not limited to Türkiye. This issue is discussed all over the world. Because this year, national elections will be held in more than 60 countries around the world with a total population of around 4 billion, especially in densely populated countries such as the USA, Russia, Mexico, India and Indonesia. Approximately 2 billion voters are expected to go to the polls.

As a matter of fact, the three-day presidential election in Russia started on March 15, and as expected, Putin was re-elected as president with a vote rate of 87 percent (pre-arranged elections, no elections at all, since coming to power through elections gives him legitimacy, even if he is an autocratic leader). preferable not to).

2024 is a super election year

That's why this year is called the "super election year" or even the "biggest election year in history". On the other hand, widespread concerns about the elections began to be expressed. Because there has been a shift towards far-right authoritarian regimes in the world for a while now.

So much so that, with inflation gradually decreasing in many parts of the world, economists and politicians do not see the problem of high inflation and the high cost of living, which forms a part of it, as the most urgent problem in the short term. Instead, they think misinformation and disinformation will be among the most serious problems in the world over the next two years.

Elections are at risk

Considering that 2 billion voters will go to the polls during this period, the widespread use of misinformation and disinformation may "undermine the legitimacy of newly elected governments" due to the consequences such as wrong choices or preventing free elections, which may lead to violent protests, hate crimes and even terrorism. It is claimed that it may cause unrest. (1) In this context, India is one of the countries with the highest risk of disinformation. It ranks 6th in the USA. (2)

Misinformation or disinformation?

"Disinformation", to give an example, is defined as situations in which an author "deliberately tries to mislead" his readers with his writings or a politician "deliberately tries to mislead" voters with his discourses and fictional videos. Misinformation, on the other hand, describes information that is spread with genuine belief, but is untrue and can sometimes be equally harmful, as in conspiracy theories.

In practice, the concept of disinformation is used to describe deliberate (especially organized) attempts to confuse and manipulate people using inaccurate information. This concept often comes to mind in conjunction with other similar and intersecting communication strategies and tactics such as hacking and blackmail. Misinformation, that is, false information, is defined as misleading information that is made and spread without manipulation or malicious intent.

In short, both pose problems for society, but disinformation is considered particularly dangerous because it is often organized, fed by richer sources, and supported by automation technologies. (3)

The biggest basis of those who produce disinformation is the fact that the recipient audiences, whom they think will spread and distribute the content, defend this information to the end and have the potential to become partisans. Thus, by taking advantage of the tendency of these groups to share information for various reasons, they aim to turn them into messengers who convey the messages they want to spread. In this sense, one of the significant dangers of “fake news” is that it often occurs for free.

Social media is fertile ground for disinformation

The more people are exposed to something, the more they perceive it as true, regardless of its accuracy. In fact, this phenomenon predates the digital age and manifests itself more clearly today through search engines and social media. The difference now is that online searching and social media allow claims and counterclaims to be made almost endlessly.

Misleading, distorted, deliberately produced information

In short, disinformation is the distortion of information. In a broader sense, it is "the dissemination of incomplete, inaccurate or, in other words, unconvincing information with the aim of misleading a certain audience about the facts." All kinds of materials such as photographs and videos can be used in disinformation. For example, a video is published on a topic. However, that video may not be related to the alleged incident, it may not have been shot at the alleged time, in the alleged place, or even in the alleged country. (4)

The more often the more convincing

According to research, the more fake news is repeated, the more people believe it. Additionally, people become more careless and become accustomed to wrong practices over time. (5)

In fact, fake news is not a new concept. However, it has gained a new dimension with the development of digital opportunities and social media. It is not a coincidence that the words "Repeat a lie enough times, it becomes the truth" and "the bigger the lie, the more people will believe it" belong to Joseph Goebbels, the Minister of Propaganda of fascism, an order built on lies. (6)

Election campaigns and disinformation

Disinformation can have an impact on voter preferences or behavior, especially during general or local election periods, and can even change election results. For example, in January, a robocall impersonating US President Joe Biden allegedly told recipients not to vote in the Presidential primaries and not to go to the polls. (7)

As is known, election campaigns are generally carried out in two ways: In the first, the positive characteristics of the candidates are highlighted, while in the second, a method that disparages the rival candidate is followed. In both ways, false, false and misleading information can be used. Technically, this could be considered disinformation, as the details are deliberately designed to be misleading.

However, the lack of clarity in defining misinformation and disinformation poses a problem. For example, depending on how inclusive the definition is, propaganda, deepfakes, fake news, and conspiracy theories can all be examples of disinformation but also qualify as news parody or political satire. (8)

Material bases of disinformation?

The World Economic Forum's (WEF) Global Risks Report explains the material basis of misinformation and disinformation as follows:

"The world is facing a dangerous duo of crises: climate crisis and conflicts. Underlying geopolitical tensions, combined with the outbreak of active hostilities in many regions, support an unstable global order characterized by polarizing discourses, the erosion of trust and distrust. At the same time, efforts to adapt to climate change Countries are grappling with the effects of record-breaking extreme weather as climate change and resources are outpaced by the type, scale and intensity of climate-related events already occurring. High inflation, interest rates and high economic uncertainty are contributing to a "palpable disillusionment with the status quo", resulting in misinformation "It creates an ideal basis for it to spread and widen the cracks in society." (9)

In summary, WEF is trying to explain that the economic, social, political and moral decay caused by capitalism forms the basis of disinformation, even without criticizing the system.

Information is not free from malicious intent, especially in the age of digitalization

Nowadays, disinformation, which has become increasingly complex in digital environments with the influence of artificial intelligence technologies, can harm individuals and societies in various ways.

Because information often does not have a single purpose. In addition to its purpose of informing, information contains different components such as a fictional structure and the thought and belief patterns it tries to impose. Likewise, news is not always produced in line with ethical principles such as reality, accuracy, transparency and public benefit.

Although internet environments provide great convenience in accessing information, the ability to easily manipulate information, especially with artificial intelligence, the increased possibility of systematically producing data in different ways thanks to algorithms, and thus the increased uncertainty about the source of information, can make disinformation much more dangerous in digital environments. .

Thus, information in the digital environment; It may contain discourses that incite grudge and hatred against a certain group, facts may be distorted in order to obtain material benefit or political gain, it may contain manipulative information blended and intertwined with the truth, and it may be spread to create confusion.

Second Law of Thermodynamics

American mathematician Norbert Wiener, who argues that social phenomena can only be understood through communication theory, is a scientist who tries to explain different aspects of society by evoking a concept known in science as the "second law of thermodynamics".

The law in question asserts that "the current order will turn into disorder over time, or that reliable information in the current context will be drowned out by confusion, uncertainty and noise." In mathematics, the degree of disorder is often measured by a quantity called "entropy", so the second law can be restated as entropy increases over time and on average.

One of Wiener's theses is that as communication technologies develop, people will increasingly circulate unnecessary "noisy" information (Twitter, Instagram, Facebook, etc.), which will overshadow facts and important ideas. This situation becomes even more evident with the disinformation produced by artificial intelligence. (10)

As a result, if a person believes strongly in a scenario that represents a false reality, then it will be very difficult or take a long time for that person to change their belief, even if actual information is in circulation. This is because moving from one certainty to another typically (but not always) requires a path through the uncertainties we instinctively try to avoid.

The Second Law of Thermodynamics also describes how society becomes polarized because it says there will be a lot of different information and noise around us, creating confusion and uncertainty.

Thus, people gravitate towards information that offers greater certainty, even if it is imperfect. However, for a person who believes in one of the two alternatives, the path with the least uncertainty is to keep this belief constant. Therefore, in a world where any information can easily spread widely, but where people are easily immutable, society can easily become polarized. (11th)