2000’li yılların başında Medyakronik’te (Kürşat Bumin, Ümit Kıvanç ve ben) kaleme aldığımız medya eleştirilerinin bir bölümünü tariflemek için ben çok sonra “haberin içini okumak” diye bir laf uydurmuştum. Bununla kabaca, 5N’si de 1K’sı da tamam olan fakat haberin yayımlandığı gazetenin meşrebine göre şu ya da bu yönde manipülasyon içeren ya da bu ölçüde kötü niyetli değilse bile muğlak, izaha muhtaç haberlerin dilinin altındaki baklayı çıkarma faaliyetini kast ediyordum.
Elbette sadece gazete haberleri değil, pek çoğu muğlaklıkla malûl siyasetçi konuşmaları ve demeçleri de bu fasıldandır (hemen Devlet Bahçeli’nin konuşmaları gelmesin akıllara, onlar buraya sığmayacak apayrı, ‘aşkın’ bir kategori oluşturuyor. Ben burada standart siyasetçi konuşmalarından söz ediyorum).
Kabaca 10 yıl kadar sürdürdüğüm haber eleştirisi mesleğinden kendimi emekli ettikten sonra da –Medyakronik refleksiyle belki- başta iktidar siyasetçileri olmak üzere siyasetçi konuşmalarına ve demeçlerine “içini okuma” tekniğiyle yaklaşıyorum. Nitekim Serbestiyet’teki (23 Kasım) “Hakan Fidan: ‘Hamas’ın siyasi bürosunu Türkiye’ye taşıdığı doğru değil’” şeklindeki haber başlığını görünce “Ha, tamam o zaman, demek gelmiyorlarmış” demedim ve ‘içini okuma’ tekniğiyle haberin gövdesine de göz attım. Şöyle deniyordu:
“Hakan Fidan, Dışişleri Bakanlığında Ankara’daki basın temsilcileriyle bir araya gelerek gündeme dair soruları yanıtladı. Hamas ile Türkiye arasındaki ilişkilere yönelik iddiaları değerlendiren Fidan, ‘Bakanlık Sözcülüğümüz, Hamas Siyasi Bürosunun Türkiye’ye taşınmadığını açıkladı. Dediğiniz söylentileri Katarlılar da yalanladı. Dolayısıyla şu anda dediğiniz türden bir şey söz konusu değil. Yani Hamas’ın Siyasi Bürosu Türkiye’ye gelmiş değil’ dedi.”
Haberi okudum ve kafam karıştı. Son iki cümleydi kafamı karıştıran. Sanki Fidan bu cümlelerde a) “şu anda” böyle bir şey olmadığını söylüyor, b) bunun gerçekleşme ihtimali olduğuna dair açık bir kapı bırakıyordu.
Elbette yaptığım bu basit yapısökümün kafamda oluşturduğu kuşkuya olgu-gerçek muamelesi yapıp “Hamas geliyor” diye ortaya düşemezdim, fakat konuya dair başka ne türden gelişmeler olduğuna bakabilirdim, bakmalıydım; bu mesainin sonunda da ya kuşkularıma onları dile getirebilecek ölçüde ciddi bir boyut kazandırabilir ya da tamamını çöpe atardım.
İddialar hakkında yazılıp çizilenlere bakmaya başlayınca karşıma ilk olarak ABD’den gelen uyarı çıktı. 11 Kasım tarihli haberlere göre, ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Matthew Miller gündelik bilgilendirme toplantısında kendisine Türk hükümetinin Hamas’ın siyasi kanadının lider kadrosuna ev sahipliği yaptığı yönündeki haberlerin sorulması üzerine bu iddiayı yalanlayacak durumda olmadığını söylemiş, şöyle devam etmişti: “Vahşi bir terör örgütünün liderlerinin herhangi bir yerde rahatça yaşaması gerektiğine inanmıyoruz. Bu, kilit müttefiklerimizden ve ortaklarımızdan birinin büyük şehri Türkiye’nin başkenti Ankara için özellikle geçerli.”
Bundan bir gün sonra Anadolu Ajansı’nın “Dışişleri Bakanlığı kaynakları, Hamas Siyasi Bürosu’nun Türkiye’ye taşındığı iddialarını yalanladı” başlıklı haberi geldi. Habere göre ‘kaynaklar’ “Hamas Siyasi Bürosu’nun Türkiye’ye taşındığı yönündeki iddialar gerçeği yansıtmamaktadır” diyordu.
Euronews Türkçe, Dışişleri Bakanlığı’ndaki kaynaklarına ABD’den kendilerine somut bir uyarının gelip gelmediğini de sormuş, bakanlık kaynakları bu soruyu yanıtsız bırakmıştı.
Buraya kadarki tablo ortada bir “ateş olmayan yerden duman çıkmaz” tablosuna çok benziyordu. Ömer Çelik’in açıklamaları işte bu tablonun üstüne, AK Parti MKYK toplantısının (15 Kasım) ardından kendisine sorulan bir soruyu cevaplandırırken geldi.
Soru ve cevap şöyleydi:
Soru: “Bir iddia var. Katar’da bulunan Hamas Siyasi Bürosu’nun bir şekilde oradan taşınma ihtimalinin olduğu şeklinde… Bu konuda Türkiye potansiyel bir aday olabilir mi?”
Cevap: “Türkiye barışçıl çerçevede faaliyet göstermiş ve şimdiye kadar çeşitli şekillerde dışlanmış bütün Filistinli gruplara sahip çıktı. Buradan sonra da Türkiye Filistin davasının yanında olmaya, Filistin davasının temsilcilerinin yanında olmaya devam edecektir.”
Benim dil duygum, bu cevabın Hamas Siyasi Bürosu’nun Ankara’ya yerleşmesinin ciddi bir ihtimal olduğunu hatta bu kararın alınmış bile olabileceğini gösterdiğini söylüyor. Çünkü soru genel olarak Filistinli gruplara ‘destekle’, onların ‘yanında olmakla’ ilgili değildi, doğrudan doğruya Hamas’ın Türkiye’ye gelmesiyle ilgiliydi. AK Parti sözcüsü, bu net soruyu “Dışişleri Bakanlığımız bu iddiaları reddetmiştir, gerçek dışıdır” deyip geçiştirebilirdi, fakat öyle yapmadı.
Benim dil duygum böyle diyor ve bunu -televizyonlardaki futbol yorumcularının çok sevip kullandığı, onlardan da siyaset yorumcularına sirayet etme istidadı gösteren o kötü klişeyle söylersem- herkesle “sabaha kadar” tartışırım.
Şimdi asıl meseleye geliyorum: Hiç kuşkum yok ki büyük çoğunluğunuz Ömer Çelik’in Hamas’ın Ankara’ya yerleşmesi ihtimaline dair soruya verdiği bu cevabı ilk olarak şimdi, benim yazdıklarımdan duydunuz. Bunu güvenle öne sürüyorum, çünkü hiçbir yayın kuruluşu Ömer Çelik’in uzun konuşmasının bu en önemli bölümüne odaklanmadı, haberleştirmedi. Dolayısıyla, o kadar kimse duymadı ki, bu konu televizyonlarda da Ömer Çelik’siz tartışıldı, hâlâ da öyle tartışılıyor. Oysa büyük bir ihtimalle -burada spekülasyon yapıyorum- Ömer Çelik bu sorunun kendisine sorulacağını düşünmüş, cevabını da hazırlamıştı ve söyleyeceklerinin yaygın bir biçimde duyulmasını istiyordu. Ne var ki arzusu gerçekleşmedi.
Burada medyada kaybedilmiş refleksler bahsine de yer var ama onu geçiyorum, çünkü asıl başka bir meseleye işaret etmek istiyorum, o da şu: Siyasetçiler o kadar içeriksiz, o kadar doldur-boşalt uzun konuşmalar yapıyorlar ki, gazeteciler bunlardan dişe dokunur bir şey çıkmayacağı varsayımıyla konuşmalarda-metinlerde önemli bir şeylerin olup olmadığını arama zahmetine katlanmıyorlar, onları blok halinde alıntılamakla yetiniyorlar ve belli ki o uzun metinleri kimse okumuyor.
Son olarak yazıyı buraya kadar okuyup da doğal olarak “Peki Hamas geliyor mu gelmiyor mu, sen ne diyorsun, bunlardan ne anladın” diye sorabilecek okurlar için biraz spekülasyon yapayım…
Bana öyle geliyor ki Dışişleri Bakanlığı ile AK Parti arasında bu konuda bir gerilim var. Kronolojiyi bir daha hatırlarsak: ABD’nin 11 Kasım’daki uyarısına ertesi gün Dışişleri Bakanlığı kaynakları net bir dille “yok böyle bir şey” cevabını veriyor. Bundan üç gün sonra aynı soru AK Parti sözcüsüne soruluyor. Onun cevabı Dışişleri Bakanlığı’nın net ‘hayır’ından çok farklı bir tonda oluyor. Ve nihayet Ömer Çelik’ten bir hafta sonra soru bu defa doğrudan Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’a sorulduğunda onun cevabı da bakanlık kaynaklarının net ‘hayır’ından ciddi nüanslarla ayrılıyor.
Arada ne olmuş olabilir? Bilmiyoruz. Fakat bir şeyler olduğu ve o şeylerin “Hamas Türkiye’ye geliyor mu” tartışmasının dilini değiştirdiğini söyleyebiliriz.
In the early 2000s, I coined the phrase “reading the news” to describe some of the media criticism we (Kürşat Bumin, Ümit Kıvanç and I) wrote in Medyakronik. By this, I roughly meant the activity of revealing the truth behind news that has all 5Ws and 1Ks, but contains manipulation in one way or another, depending on the nature of the newspaper in which the news is published, or is ambiguous, if not malicious, and in need of explanation.
Of course, not only newspaper articles but also politicians' speeches and statements, many of which are riddled with ambiguity, are in this section (don't immediately think of Devlet Bahçeli's speeches, they constitute a completely separate, 'transcendent' category that will not fit here. I am talking about standard politicians' speeches here).
After retiring from the news criticism profession, which I had been doing for roughly 10 years, I still approach the speeches and statements of politicians, especially those in power, with the “reading the inside” technique – perhaps due to a Mediachronic reflex. Indeed, when I saw the news headline in Serbestiyet (November 23) as “Hakan Fidan: ‘It is not true that Hamas moved its political office to Turkey’”, I did not say “Oh, okay then, so they are not coming” and instead I glanced at the body of the news with the “reading the inside” technique. It said:
“Hakan Fidan met with press representatives in Ankara at the Ministry of Foreign Affairs and answered questions about the agenda. Evaluating the claims regarding relations between Hamas and Turkey, Fidan said, ‘Our Ministry Spokesperson announced that the Hamas Political Bureau has not moved to Turkey. The Qataris also denied the rumors you mentioned. Therefore, there is no such thing as you are saying. In other words, the Hamas Political Bureau has not come to Turkey.’”
I read the news and got confused. It was the last two sentences that confused me. It was as if Fidan was saying that a) there was no such thing “right now” and b) leaving the door open for the possibility of it happening.
Of course, I couldn’t treat the suspicion that my simple deconstruction had created in my mind as a fact and come out with the slogan “Hamas is coming”, but I could and should have looked at what other developments there were on the subject; and at the end of this work, I could either give my suspicions a serious dimension that would allow me to voice them, or I could have thrown them all away.
When I started looking at what was being written about the allegations, the first thing I came across was a warning from the United States. According to news reports on November 11, when asked during a daily briefing about reports that the Turkish government was hosting the leadership of Hamas’ political wing, U.S. State Department spokesman Matthew Miller said he was in no position to deny the claim, continuing: “We do not believe that the leaders of a brutal terrorist organization should be living comfortably anywhere. This is especially true in the capital of Turkey, Ankara, a major city of one of our key allies and partners.”
The day after this, Anadolu Agency published a news story titled “Foreign Ministry sources deny allegations that Hamas Political Bureau has moved to Turkey.” According to the news, the ‘sources’ said, “Allegations that Hamas Political Bureau has moved to Turkey do not reflect the truth.”
Euronews Turkish also asked sources in the Ministry of Foreign Affairs whether they had received a concrete warning from the US, but the ministry sources did not answer this question.
The picture up until now was very similar to a picture of “there is no smoke without fire”. Ömer Çelik’s statements came on top of this picture while answering a question asked to him after the AK Party Central Executive Committee meeting (November 15).
The question and answer was as follows:
Question: “There is an allegation. That there is a possibility that the Hamas Political Bureau in Qatar could somehow be moved from there… Could Türkiye be a potential candidate in this regard?”
Answer: “Turkey has supported all Palestinian groups that have operated within a peaceful framework and have been excluded in various ways until now. From now on, Turkey will continue to stand by the Palestinian cause and the representatives of the Palestinian cause.”
My sense of language tells me that this answer shows that there is a serious possibility that the Hamas Political Bureau will settle in Ankara, and that this decision may even have been taken. Because the question was not about "supporting" Palestinian groups in general, or "being on their side", but was directly about Hamas coming to Turkey. The AKP spokesman could have dismissed this clear question by saying, "Our Foreign Ministry has rejected these claims, they are untrue", but he did not do so.
My sense of language says so, and if I may say it with that bad cliché that football commentators on TV love and use, and that tends to spread from them to political commentators, I will argue with everyone “until the morning.”
Now I come to the main point: I have no doubt that the vast majority of you have heard Ömer Çelik's answer to the question about the possibility of Hamas settling in Ankara for the first time now, from what I have written. I am asserting this with confidence, because no media outlet focused on this most important part of Ömer Çelik's long speech and did not report it. Consequently, so many people did not hear it that the issue was discussed on television without Ömer Çelik, and is still being discussed. However, it is very likely - I am speculating here - that Ömer Çelik thought that this question would be asked of him, had prepared his answer, and wanted what he had to say to be widely heard. However, his wish did not come true.
There is also room here for the subject of lost reflexes in the media, but I will skip that, because I really want to point out another issue, which is this: Politicians make such long speeches that are so empty and empty of content that journalists do not bother to look for anything important in the speeches and texts, assuming that nothing worthwhile will come out of them, they just quote them in blocks, and apparently no one reads those long texts.
Finally, for those readers who have read this far and may naturally ask, “So, is Hamas coming or not, what do you say, what do you understand from all this?”, let me speculate a little…
It seems to me that there is tension between the Ministry of Foreign Affairs and the AKP on this issue. If we recall the chronology once again: The following day, the Ministry of Foreign Affairs sources give a clear answer to the US’s warning on November 11, saying “there is no such thing.” Three days later, the same question is asked of the AKP spokesperson. His answer has a very different tone from the Ministry of Foreign Affairs’ clear “no.” And finally, a week after Ömer Çelik, when the question is asked directly to Foreign Affairs Minister Hakan Fidan, his answer also differs from the ministry sources’ clear “no” with serious nuances.
What might have happened in between? We don't know. But we can say that something happened and that those things changed the language of the "Is Hamas coming to Turkey" debate.
