Demokratik siyasetin kâbusuna dönüşen kayyımlar geri döndü. Önce Esenyurt, ardından Mardin, Batman ve Halfeti derken, şimdilik son olarak Dersim ve Ovacık’a da kayyımlar atandı. İktidar, dördü DEM Parti ve ikisi de CHP tarafından idare edilen belediyelere el koydu. Seçmenin kendisini tercih etmediği ve siyaseten güç yetiremediği yerlerde iktidar, gayri hukuki ve gayri ahlaki metotlara tevessül ederek yerel yönetimlere darbe yaptı. 

Kürt meselesinde, son sekiz yıldır sürdürülen ve bir çözüme açılmadığı aşikâr olan rotadan farklı bir rotaya girilmesinin tartışıldığı bir dönemde gerçekleşen bu kayyım darbelerinin altında yatan üç ihtimal olabilir: 

Birincisi, Bahçeli’nin beklenmedik hamlesi karşısında iktidar tabanının endişeye kapılmasının önüne geçmek ve bu tabana bir sürece girilse dahi “terörle” mücadeleden taviz verilmeyeceği mesajını vermektir.

İkincisi, iktidar ortaklarının siyaset yapma tarzlarındaki farklılıktır. Bahçeli’nin hızlı ve doğrudan meseleye dalması, Erdoğan’da bir rahatsızlık yaratmış olabilir. Bu nedenle kayyımlar Erdoğan’ın süreci biraz yavaşlatma ve hızı keserek inisiyatifi kendi eline alma çabasını yansıtabilir. Bahçeli’nin gaza bastığı yerde, Erdoğan bu kadar süratli gitmeyi tehlikeli görüp biraz frene asılmak gerektiğini düşünebilir. 

Üçüncüsü de, Öcalan ve PKK ile temaslarından iktidarın umduğunu bulamamış olmasıdır. İktidarın tekrardan kayyımlara sarılması, kendilerince belirlenen çerçevenin Öcalan ve/veya Kandil tarafından itirazla karşılanmasından kaynaklanabilir. 

Kayyımlar, bu bağlamda, bir anlaşmaya varılmaması halinde içte ve dışta (Irak ve Suriye’de operasyonların artması) devletin daha da sertleşeceğinin bir göstergesi olarak okunabilir. Hem iktidar temsilcilerinde hem de iktidara yakın gazetelerde yükselen sesin bu yönde olduğu dikkate alındığında, en güçlü ihtimalin bu olduğu söylenebilir.

“Siz Seçim Yapmasını Bilmiyorsunuz” 

Ancak nedeni, gerekçesi ne olursa olsun, kayyımlar ne hukuk devleti ne de demokrasi ilkesiyle bağdaştırabilir. Hukuk devleti ilkesi ile bağdaştırılamaz; çünkü her şeyden önce, Anayasa’nın 127’nci maddesinde ifadesini bulan merkezi idare-mahalli idare ayrımını manasız kılar. İktidarın terörle iltisak gerekçesine dayanarak bütün seçilmişleri görevden uzaklaştırabilmesini öngören bir düzenleme, suçların şahsiliğini ortadan kaldırır ve böyle bir durumda hukuk güvenliğinden de bahsedilemez.    

Keza kayyımlar demokrasiyle de bağdaştırılamaz. Çünkü seçme ve seçilme hakkı, insanların en temel haklarından biridir; kayyımlar ise bu hakkı fiilen ortadan kaldırır. Sadece hakkında soruşturma açılan belediye başkanını görevden uzaklaştırmakla kalmayan, suçlamayla bir alakası olmayan belediye meclisini de iptal eden ve seçmenlere bir nevi “siz seçim yapmasını bilmiyorsunuz” diyen bu uygulama demokratik siyaset içinde savunulamaz. 

Nitekim halkın iradesine el uzatmak o kadar utanç verici bir hal ki iktidar sözcüleri bile kayyımı açıktan savunmaktan imtina ediyorlar ve sürekli bunun geçici bir durum olduğunu söylemek mecburiyetinde hissediyorlar. 2016’dan beri gelen tatbikat düşünüldüğünde, bu söylediklerinin kendilerini trajikomik bir pozisyona soktuğunu muhtemelen onlar da görüyorlardır.  

Milli İradenin Gaspı 

Hukuk devleti ve demokrasi ilkelerine ayrılığı bir tarafa, iktidar açısından kayyımın siyasi rasyonaliteye değen bir tarafı da yok. Herhalde kayyımların AK Parti’de gerek seçmen tercihleri ve gerek siyasi iddia bakımından telafisi zor bir tahribat yarattığı izahtan vareste olsa gerektir. 

Seçmen tercihleri ortada; AK Parti sekiz yıl boyunca kayyımla yönettiği hemen her yerde oy kaybetti ve sandığa çakıldı. Seçmen, AK Parti’nin ne kayyım atama gerekçesine yüz verdi ne de şehrini kayyımla yönetme pratiğine bir kredi tanıdı. Aksine kayyım gerekçelerine ikna olmadı, bunların hukuki olmaktan ziyade siyasi olduğuna kanaat getirdi ve buna sert tepki gösterdi. Kayyımların idaresinden de memnun olmadı, sandık önüne ilk geldiğinde kırmızı kartını gösterdi. 

Siyasi iddiaya gelince, orada AK Parti için çok daha acıklı bir vaziyet söz konusu. AK Parti, tarihi boyunca “milli irade” kavramına dayanarak siyaset yaptı. Milli irade, her daim AK Parti’nin siyasetinin merkezindeydi. Erdoğan, askeri-sivil vesayet düzenine karşı çıkar ve atanmışların seçilmişler üzerindeki üstünlüğüne itiraz ederken de, kararı ancak halkın vereceğini ve kimsenin kendini halkın seçtikleri üzerinde konumlandırmasına müsaade edilemeyeceğini vurgularken de yaslandığı yer milli iradeydi. 

Kayyımlar, AK Parti’nin siyasi varlığını dayandırdığı bu iddianın bizzat kendi eliyle boşa çıkarılmasından başka bir anlam taşımıyor. Milli irade türküsünü ağzından düşürmeyen bu parti, artık kayyımlarla milli iradeyi gasp ediyor. Geçmişin müesses nizamıyla tutuştuğu kavgadan sağ çıkmasını halka borçlu olan bu parti, artık kayyımlarla halkın iradesini yok sayıyor. Dün bütün vatandaşların eşitliğini müdafaa ederek yol alan bu parti, artık kayyımlarla vatandaşların bir kısmını seçme-seçilme hakkından mahrum ediyor ve eşit vatandaş olmadıklarını -tabiri caizse- onların gözünün içine sokuyor.    

Haysiyet Meselesi

Bir insanı en temel haklarından birinden yoksun kılarsanız, onun haysiyetine saldırmış olursunuz. Ondan sonra ne yaparsanız yapın boş; ister etrafını güllük gülistanlık edin, ister yaşadığı şehri cennete dönüştürün! İnsanlar ellerine bir imkân geçtiğinde, haysiyetlerine yapılan bu saldırının hesabını sorarlar. Demokrasilerde bu imkânı seçimler verir, seçim günü hesap günüdür. Eşit vatandaşlıktan dışlananlar, vaktini bekler ve bunun cezasını sandıkta keser. 

AK Parti’nin ve dahası Cumhur İttifakı’nın hem doğuda hem de batıda Kürt seçmen nezdinde sürekli irtifa kaybetmesinin nedeni budur. 2019’dan beri AK Parti ile CHP adayları arasında bir tercih yapmak mecburiyeti hâsıl olduğunda Kürt seçmenlerin ağırlıklı bir kısmının mührünü CHP’ye basması, kayyımlardan azade düşünülemez. 22 yıldan sonra AK Parti’nin ikinci sıraya düşmesinde ve Cumhur İttifakı’nın toplam oyunun CHP’nin gerisinde kalmasında, kayyımlarda ısrar etmenin hatırı sayılır bir payı vardır. 

Kayyımlar, ağır bir sembolizmle malul; bir yandan çözüm sürecinin ardından başlayan çatışmalı dönemi, bir yandan da iktidarın Kürtlerin oylarını işlevsizleştirecek derece anti-demokratikleşen suretini simgeliyor. Ayrıca, Kürt meselesinde siyasi çözümü savunanları zora sokuyor, meseleye şiddet, çatışma ve asayiş penceresinden bakanların değirmenine de su taşıyor. 

Hülasa neresinden tutarsa tutsun, iktidarın elinde kalacak bir hamle bu. İktidarın hatalardan ders çıkarmama ve bazı toplumsal kesimlerle arasındaki bağı kopma noktasına getiren yanlış tercihlerde bulunma ısrarı devam ediyor. Demek ki seçimlerde alınan ağır darbeler bile, bazı kafalara dank etmesi için yeterli olmuyor!

The trustees, who have become a nightmare for democratic politics, are back. First Esenyurt, then Mardin, Batman and Halfeti, and finally Dersim and Ovacık were appointed. The government seized municipalities, four of which were run by the DEM Party and two by the CHP. In places where the voters did not prefer them and where they were not politically powerful, the government resorted to illegal and immoral methods and staged a coup against local governments.

There may be three possible underlying reasons for these trustee coups, which took place at a time when it was being discussed to take a different route than the one that has been pursued for the last eight years and which has clearly not led to a solution:

The first is to prevent the ruling party from becoming anxious about Bahçeli's unexpected move and to send a message to this party that there will be no concessions in the fight against "terrorism" even if a process is entered into.

The second is the difference in the political style of the ruling party. Bahçeli’s rapid and direct involvement in the issue may have caused discomfort in Erdoğan. Therefore, the trustees may reflect Erdoğan’s efforts to slow down the process a little and take the initiative into his own hands by slowing down the pace. Where Bahçeli steps on the gas, Erdoğan may see it as dangerous to go so fast and think that it is necessary to apply the brakes a little.

Thirdly, the government has not been able to get what it expected from its contacts with Öcalan and the PKK. The government's re-embrace of trustees may be due to the fact that the framework determined by them is objected to by Öcalan and/or Kandil.

In this context, the trustees can be read as an indication that the state will become even harsher both internally and externally (increased operations in Iraq and Syria) if an agreement is not reached. Considering that the voices of both the government representatives and the newspapers close to the government are rising in this direction, it can be said that this is the strongest possibility.

“You Don’t Know How to Choose”

However, whatever the reason or justification, trustees cannot be reconciled with either the rule of law or the principle of democracy. They cannot be reconciled with the principle of the rule of law; because, first of all, they render the distinction between central administration and local administration, as expressed in Article 127 of the Constitution, meaningless. A regulation that foresees that the government can remove all elected officials from office based on the grounds of their affiliation with terrorism eliminates the individuality of crimes, and in such a case, legal certainty cannot be mentioned.

Likewise, trustees cannot be reconciled with democracy. Because the right to vote and be elected is one of the most fundamental rights of people; trustees, on the other hand, effectively eliminate this right. This practice, which not only removes the mayor who is under investigation, but also cancels the municipal council that has nothing to do with the accusation, and tells the voters, “You don’t know how to make choices,” cannot be defended in democratic politics.

In fact, it is such a shame to interfere with the will of the people that even the government's spokespeople refrain from openly defending the trustee and feel obliged to constantly say that this is a temporary situation. Considering the practice that has been going on since 2016, they probably see that what they are saying puts them in a tragicomic position.

The Usurpation of National Will

Leaving aside its divergence from the principles of the rule of law and democracy, the trustee has no political rationality from the perspective of the government. It goes without saying that the trustees have caused irreparable damage to the AKP, both in terms of voter preferences and political claims.

The voters' preferences are clear; the AKP lost votes in almost every place it governed with trustees for eight years and crashed at the ballot box. The voters neither accepted the AKP's reasoning for appointing trustees nor gave credit to the practice of governing its city with trustees. On the contrary, they were not convinced by the trustees' reasons, they believed that these were political rather than legal and reacted strongly to this. They were not happy with the administration of the trustees either, they showed their red card when they first came to the ballot box.

As for the political claim, there is a much more pathetic situation for the AKP. Throughout its history, the AKP has conducted politics based on the concept of “national will.” The national will has always been at the center of the AKP’s politics. While Erdoğan opposed the military-civilian tutelage system and objected to the superiority of those appointed over those elected, he also relied on the national will while emphasizing that only the people would make the decision and that no one would be allowed to position themselves above those elected by the people.

The trustees do not mean anything other than the AK Party's own hand in thwarting this claim on which it bases its political existence. This party, which has always sung the national will song, is now usurping the national will with trustees. This party, which owes its survival from the fight it had with the established order of the past to the people, is now ignoring the will of the people with trustees. This party, which yesterday advanced by defending the equality of all citizens, is now depriving some of the citizens of their right to vote and be elected with trustees and is making them see that they are not equal citizens - so to speak.

The Matter of Dignity

If you deprive a person of one of their most basic rights, you have attacked their dignity. After that, whatever you do is in vain; whether you make their surroundings beautiful or turn the city they live in into a paradise! When people have the opportunity, they will ask for an account of this attack on their dignity. In democracies, elections provide this opportunity, and election day is the day of reckoning. Those who are excluded from equal citizenship wait for their time and pay the price at the ballot box.

This is the reason why the AKP and, moreover, the People's Alliance are constantly losing ground among Kurdish voters in both the east and the west. Since 2019, when it has been necessary to make a choice between the AKP and CHP candidates, the fact that a large portion of Kurdish voters have put their seal on the CHP cannot be considered free from trustees. Insisting on trustees has a considerable share in the AKP falling to second place after 22 years and the People's Alliance falling behind the CHP in total votes.

The trustees are plagued with heavy symbolism; on the one hand, they symbolize the period of conflict that began after the resolution process, and on the other hand, the government's anti-democratic image that rendered the Kurdish votes dysfunctional. In addition, they put those who advocate a political solution to the Kurdish issue in a difficult position, and they also serve the interests of those who view the issue through the lens of violence, conflict and public order.

In short, no matter how it is supported, this is a move that will remain in the hands of the government. The government's insistence on not learning from mistakes and making wrong choices that bring the ties with some social segments to the point of breaking continues. So even the heavy blows received in the elections are not enough to make it clear to some minds!