1990 yılının kasım ayında ilk kitabım Ayet ve Slogan: Türkiye’de İslami Oluşumlar çıkmıştı. Bundan kısa bir süre sonra Hürriyet Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Ertuğrul Özkök, tanıdığım bir meslektaşımdan Fethullahçılık ve Fethullah Gülen ile ilgili bir yazı dizisi istemiş, o da beni önermiş. O tarihte hiçbir yerde çalışmıyordum, serbest gazeteciydim. Özkök ile ilk karşılaşmamdır. Hürriyet daha Cağaloğlu’ndaydı. Yanında yazı işlerinden başka kişiler de vardı ve bana tamâmen Fethullah Gülen’e saldırı perspektifinde bir yazı dizisi sipariş etti. Beni pek bilmiyorlardı, galiba çok da güvenmediler ve “Sen en iyisi malzemeyi getir, biz yazarız” dediler. Çıktım odadan bir daha da uğramadım. 

Bu olaydan birkaç sene sonra, 1995 yılının ocak ayında Hürriyet gazetesinde günlerce Fethullah Gülen ile yapılmış bir röportaj yayınlandı. İlginç olan, röportajda imza olmamasıydı. Yıllar sonra bu yazı dizisini bizzat Özkök’ün yaptığını öğrendik. Ve tabii ki röportajda baştan sona pozitif bir Gülen portresi çiziliyordu.

“Ilımlı İslam” arayışı

Gülen ve Özkök bu süre zarfında değişmemişti ama Türkiye’de çok şey değişmişti ve daha da değişeceğe benziyordu: Refah Partisi, Mart 1994 yerel seçimlerinde İstanbul ve Ankara büyükşehir belediyelerini kazanmış ve merkez sağ partilerin hızla güç kaybettiği bir dönemde birinci parti olmaya doğru yol alıyordu. Özkök ve onun hem dahil olduğu, hem de bir tür sözcüsü olduğu “müesses nizam”ın önemli bir kesimi -başta ordu hariç- RP’nin “radikal” İslam yorumuna karşı “ılımlı İslam” arayışına girmiş ve karşılarına Gülen ve cemaati çıkmıştı.

Özkök ve yol arkadaşları Gülen’i küçümsüyor ve kolay lokma olarak görüyorlardı. Gülen ise kendisinin yanında olmayan kimseyi küçümsemez, onları kazanmak için her yola başvurur ve onlara duymak istediklerini söylerdi. (Bunu kalın harflerle yazıyorum çünkü Gülen ve takipçilerinin başarılarının en önemli yönünün bu olduğunu düşünüyorum.) Bunun ilk çarpıcı örneği de Özkök’ün Hürriyet’teki Gülen röportajıydı. Hazırlıklı olduğu birkaç “sert” soruyu ustalıkla geçiştiren Gülen, dersine iyi çalışmamış ve kendisini hor gören Özkök karşısında (Gülen’in sonradan verdiği röportajların neredeyse tümü böyleydi, bu konuda ilk çarpıcı istisnanın Güney Yıldız’ın Ocak 2014’te yaptığı BBC röportajı olduğunu düşünüyorum.) istediği gibi at koşturmuş, kendisinin ve hareketinin propagandasını yapmıştı.

“Güzergâh emniyeti”

Gülen bu stratejiyi “güzergâh emniyeti” olarak tanımlıyor. Gülen”in “Diyalogda ısrar” başlıklı bir sohbetinde bu kavrama geniş bir yer vermesi hiç de şaşırtıcı değil. Şöyle diyor: “Güzergâh emniyetini sağlamak bana farz-ı ayn gibi geliyor. Yani o emaneti emniyet ve güven içerisinde varması gerekli olan yere ulaştırma, öyle mühim bir vazifedir ki, şayet her şeyi kılı kırk yararcasına düşünmez, güzergâhın her noktasında karşılaşabileceğiniz muhtemel tehlikeleri hesaba katmaz ve çevreden size bakan nazarların bakışlarındaki mânâyı okuyamazsanız emanetin sorumluluğunu yerine getirmemiş olursunuz.”

Onun “güzergâh emniyeti” dediğine seküler kesimin “takiyye” dediğini biliyoruz. Örneğin Orta Asya’da otoriter rejimlerin olduğu herhangi bir ülkede faaliyet gösteren bir Fethullahçı güçlü liderlerin bir ülke olarak ne kadar önemli olduğunu anlatırken, diyelim ki bir Balkan ülkesinde, mesela Arnavutluk’ta Fethullahçılar çok sıkı birer demokrasi savunucusudurlar.

“Mahrem yapı”nın tahakkümü

Aklınıza “köprüyü geçene kadar…” diye başlayan atasözünün geldiğini tahmin ediyorum. İşte Gülen ve onun takipçileri sürekli köprüde yolculuk ettiler ve sürekli olarak hiç hoşlanmadıkları kesimlere gülücük dağıttılar: “Dinlerarası hoşgörü” gibi bir kavramı tekeline almış olan Gülen’in Müslüman olmayanları, özellikle de Yahudileri pek sevmediğini bir şekilde kendisini terk edenlerden öğrendik. Müslümanlar arasında da kendisiyle aynı çizgide olmayanlardan; hele bir dönem “açılım” yapar gibi yaptığı Alevilerden pek haz etmediğini biliyoruz.

Bu çifte kimlilik hali bir Fethullahçının olmazsa olmazı haline geldi. Sonuçta ortaya “İslami bir cemaat”ten ziyade, Batı’da örneklerini gördüğümüz gibi bir “kült”, hatta bunun da ötesinde bir tür istihbarat örgütü çıktı. Bu hareketin temelinde gizliliğin olması “mahrem yapı” olarak adlandırılan az sayıdaki insanın, tabii başta Gülen’in mutlak tahakkümüne yol açtı. Sonuçta, 15 Temmuz darbe girişiminden sonra tanık olduğumuz gibi binlerce sıradan Fethullahçı çok büyük mağduriyetler yaşarken “mahrem yapı” büyük ölçüde varlığını korudu.

28 Şubat ve Gülen ABD’ye kaçıyor

Hürriyet ve Sabah (Nuriye Akman) röportajlarından 20 gün sonra İstanbul Polat Rönesans Oteli’nde Gülen’in fahri başkanı olduğu Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı (o tarihteki vakıf başkanı Latif Erdoğan bir süredir itirafçı olarak Gülen’e ve hareketine atıp tutuyor) bir iftar verdi. Acayip bir olaydı. Kocaman bir salon tıka basa dolmuştu. Şimdi çoğu Cumhurbaşkanı Erdoğan çağırdığında koşup giden “sanatçılar”, merkez medyanın ağır topları, iş insanları, siyasetçiler…

Gülen yine o bildik “ezik” haliyle misafirlerine duymak istediklerini söyledi, görmek istediklerini gösterdi. Misafirler zaten davete icabet ettikleri andan itibaren Gülen tarafından efsunlanmaya razı olmuşlardı.

Fakat bu mutlu günler 28 Şubat 1997’de ordunun post-modern darbesiyle sona erdi. Darbenin esas hedefinde RP ve Başbakan Necmettin Erbakan vardı. Gülen de atik davranıp RP ve Erbakan’a yönelik eleştirilerini sertleştirmeye ve 28 Şubatçılara akıl vermeye kalktı. Ama askerler onun işbirliği teklifini kabul etmedi, hatta sırada o ve cemaatinin olduğunun işaretini verdi. Nitekim o ana kadar Gülen güzellemeleri yapan büyük medya tutum değiştirmeye başladı, Gülen’in taraftarlarıyla yaptığı ve “sahici” görüşlerini dile getirdiği sohbetlerin video kayıtları yayınlandı. O da “tedavi” bahanesiyle Mart 1999’da ABD’ye gitti, daha doğrusu kaçtı.

”Ölürsem Türkiye’de ölürüm”

Gülen 28 Şubat sürecinin en sert günlerinde Reha Muhtar’ın yayınına bağlanıp yaklaşık iki saat kendini aklamaya çalışmıştı. O yayının bir yerinde ”Ölürsem Türkiye’de ölürüm. En büyük sıkıntım şu anda Türkiye’de olmamak. Hatta bu mevzuda, yapacağım bazı görüşmeler nedeniyle Türkiye’de olmamın daha yararlı olacağını düşünüyorum. Geleceğim. Devlet idam verirse verecek. Ahireti bin can ile arzu eden insanım. Öyle bir şey olursa, bayram sevinci gibi bağrıma basar rabbime yürürüm” demişti.

Tabii ki dönmedi. O yayında da tıpkı diğerlerinde olduğu gibi Muhtar’a ve onun izleyicilerine duymak istediklerini söylemişti. Yoksa 12 Mart döneminde yaşadığı kısa tutukluluk dönemini bir kâbus gibi hatırlayan ve hatırlatan Gülen’in ülkeyi dönmeyi hiç düşünmediği aşikârdı.

Şimdi ülkede Gülen’e lanet yağdırma yarışı söz konusu. Dün en çok “Hoca efendi” ve “Hizmet hareketi” diyen ve onun ve hareketinin önünü sonuna kadar açanların, ne istediyse verenlerin şimdi en sert sözleri, hakaret ve küfürleri sarf ettiklerini görüyoruz. Bu furya, Gülen’den sonra bu hareketten kopmayı düşünenleri fikrinden caydırabilir. Ama daha önemlisi Gülen ve hareketinin en az 50 yılda bu ülkeye nelere mal olduğunu sağlıklı bir şekilde değerlendirmemizi engellediği de açık.

In November 1990, my first book, Verse and Slogan: Islamic Formations in Turkey, was published. Shortly after, Ertuğrul Özkök, the Editor-in-Chief of the Hürriyet Newspaper, asked a colleague I knew for a series of articles on Fethullahçılık and Fethullah Gülen, and he recommended me. At that time, I was not working anywhere; I was a freelance journalist. This was my first encounter with Özkök. Hürriyet was still in Cağaloğlu. He was accompanied by other people from the editorial department, and he ordered me to write a series of articles entirely based on an attack on Fethullah Gülen. They did not know me very well, and I guess they did not trust me very much, and they said, “You better bring the material, we will write it.” I left the room and never came back.

A few years after this incident, in January 1995, an interview with Fethullah Gülen was published in the Hürriyet newspaper for days. What was interesting was that there was no signature on the interview. Years later, we learned that this series of articles was written by Özkök himself. And of course, a positive portrait of Gülen was drawn from beginning to end in the interview.

The search for “moderate Islam”

Gülen and Özkök had not changed during this period, but much had changed in Turkey and seemed set to change even more: The Welfare Party had won the Istanbul and Ankara metropolitan municipalities in the March 1994 local elections and was on its way to becoming the leading party at a time when center-right parties were rapidly losing power. Özkök and a significant portion of the “established order” that he was both a part of and a spokesperson for – primarily excluding the military – had begun searching for a “moderate Islam” in opposition to the RP’s “radical” interpretation of Islam, and they were opposed by Gülen and his community.

Özkök and his comrades belittled Gülen and saw him as an easy target. Gülen, on the other hand, would not belittle anyone who was not on his side, he would resort to any means to win them over and tell them what they wanted to hear. (I am writing this in bold because I think this is the most important aspect of Gülen and his followers’ success.) The first striking example of this was Özkök’s interview with Gülen in Hürriyet. Gülen, who skillfully evaded a few “tough” questions that he had prepared for, did not study well and in the face of Özkök, who despised him (almost all of Gülen’s subsequent interviews were like this, I think the first striking exception in this regard was the BBC interview with Güney Yıldız in January 2014), he rode as he pleased and promoted himself and his movement.

“Route safety”

Gülen defines this strategy as “route security.” It is not surprising that Gülen gave this concept a wide place in a conversation titled “Insistence on Dialogue.” He says: “Ensuring route security seems like an obligation to me. In other words, delivering that trust to its destination safely and securely is such an important duty that if you do not think about everything meticulously, do not take into account the possible dangers you may encounter at every point of the route, and cannot read the meaning in the looks of the eyes looking at you from the surroundings, you will not have fulfilled the responsibility of the trust.”

We know that what he calls “route security” is what the secularists call “taqiyya”. For example, while a Fethullahist operating in any country with authoritarian regimes in Central Asia explains how important strong leaders are for a country, let’s say in a Balkan country, such as Albania, Fethullahists are staunch defenders of democracy.

The domination of the “private structure”

I guess the proverb that starts with “until you cross the bridge…” comes to mind. Here, Gülen and his followers have constantly traveled on the bridge and have constantly given smiles to the groups they do not like at all: We have learned from those who somehow abandoned him that Gülen, who has monopolized the concept of “interfaith tolerance,” does not like non-Muslims, especially Jews. We also know that he does not like those who are not on the same line as him among Muslims; especially the Alevis, to whom he once pretended to make an “opening.”

This dual identity has become a must for a Fethullahist. As a result, instead of an “Islamic community,” a “cult” like the examples we see in the West, and even more than that, a kind of intelligence organization emerged. The secrecy at the core of this movement led to the absolute domination of a small number of people called the “secret structure,” primarily Gülen. As a result, while thousands of ordinary Fethullahists suffered great hardships, as we witnessed after the July 15 coup attempt, the “secret structure” largely survived.

February 28 and Gülen flees to the US

Twenty days after the Hürriyet and Sabah (Nuriye Akman) interviews, the Journalists and Writers Foundation, of which Gülen was the honorary president (the foundation president at the time, Latif Erdoğan, had been railing against Gülen and his movement for some time as a confessor), hosted an iftar at the Istanbul Polat Rönesans Hotel. It was a strange event. The huge hall was packed. Now, most of the “artists” who run when President Erdoğan calls, the big guns of the mainstream media, business people, politicians…

Gülen, in his familiar "loser" manner, told his guests what they wanted to hear and showed them what they wanted to see. The guests had already agreed to be bewitched by Gülen from the moment they accepted the invitation.

But these happy days ended with the post-modern coup of the army on February 28, 1997. The main target of the coup was the RP and Prime Minister Necmettin Erbakan. Gülen acted quickly and tried to toughen his criticisms of the RP and Erbakan and to give advice to the February 28 supporters. But the soldiers did not accept his offer of cooperation and even signaled that he and his community were next. Indeed, the major media, which had been praising Gülen until that moment, began to change their stance, and video recordings of Gülen's conversations with his supporters, in which he expressed his "genuine" views, were released. He went to the USA in March 1999 under the pretext of "treatment", or rather escaped.

"If I die, I will die in Turkey"

Gülen had tried to justify himself for about two hours by joining Reha Muhtar's broadcast during the most difficult days of the February 28 process. At one point in that broadcast, he had said, "If I die, I will die in Turkey. My biggest problem is not being in Turkey right now. In fact, I think it would be more beneficial for me to be in Turkey because of some of the meetings I will have on this issue. I will come. If the state decides to impose the death penalty, it will. I am a person who desires the afterlife with a thousand souls. If such a thing happens, I will embrace it like the joy of Eid and walk to my Lord."

Of course he did not return. In that broadcast, just like in the others, he told Muhtar and his audience what they wanted to hear. Otherwise, it was obvious that Gülen, who remembered and reminded of his brief period of detention during the March 12 period like a nightmare, had never considered returning to the country.

There is now a race in the country to curse Gülen. We see that those who used to say “Hoca Efendi” and “Hizmet Movement” the most yesterday and who paved the way for him and his movement, who gave him whatever he wanted, are now using the harshest words, insults and curses. This frenzy may dissuade those who were thinking of breaking away from this movement after Gülen. But more importantly, it is clear that it prevents us from making a healthy assessment of what Gülen and his movement have cost this country in at least 50 years.