AK Parti, geçen hafta 23 yaşına girdi. Bu 23 yılın 22 yılı iktidarda geçti, yani AK Parti bir nevi iktidarda doğdu. 2002’den 2024’e kadar yapılan bütün yerel ve genel seçimlerde AK Parti sandıklardan birinci parti olarak çıktı, cumhurbaşkanlığı seçimlerini ve halkoylamalarını kazandı. Bunun muazzam bir başarı olduğu açık; zira 1946’dan bu yana tecrübe ettiğimiz Türkiye’nin çok partili siyasi hayatında AK Parti’nin bu müthiş sandık performansının bir benzeri yok.

Ülkenin -yaklaşık- çeyrek asrına AK Parti damgasını vurdu. Muhalefet AK Parti ile boy ölçüşebilecek bir alternatif yaratamadığından bütün seçimler hep uzak ara AK Parti’nin galibiyetiyle neticelendi. Erdoğan ve partisini böylesine rakipsiz kılan en mühim dinamik, AK Parti’nin toplumun farklı kesimlerinin istemlerini karşılamaya dönük bir politik hat oluşturmada ve bu kesimlerle birlikte yürüyebilmede mahir olmasıydı. 

İlk 10 yılında AK Parti, bu çerçevede, çok kritik adımlar attı. Mesela, içinde bir muhtıra ve parti kapatma davası da barındıran kıran kırana bir kapışmanın ardından askeri vesayeti geriletti. Muhafazakâr-dindar çevrelerin en yaralayıcı sorunu olan başörtüsü yasağının üstesinden geldi. AB’ye tam üyelik yolunda ciddi bir mesafe katetti. Bir tabu olan Alevi meselesine el attı ve çözümü için inisiyatif aldı. Kürt meselesinde Cumhuriyet tarihinin en radikal hamlelerinin altına imza attı. Milli geliri dört kattan fazla (3.000 dolardan 12.500 dolara) artırdı. Şehirleşmeye ivme kazandırdı. İktisadi açıdan dezavantajlı kesimlerin eğitim ve sağlık gibi temel hizmetlere daha rahat erişmesini sağlayacak tedbirleri aldı vs. 

“Mücadeleci, kurucu ve kapsayıcı siyaset”

AK Parti, farklı kimliklerin bu tür adalet, eşitlik ve özgürlük taleplerine omuz verdikçe zeminini güçlendirdi. Müesses nizama karşı “mücadeleci”, memleketin kadim problemlerine karşı “kurucu” ve farklılıklara karşı “kapsayıcı” bu siyaset tarzı, AK Parti’nin demokratik ve siyasi meşruiyet alanını genişletti. Muhalefet ise buna cevap üretmediği oranda dar alana hapsoldu ve iktidar süresi uzadıkça AK Parti, politik kudretini daha bir tahkim etti. 

Ancak, 2013’ten ve bilhassa 2015’ten itibaren AK Parti, bu yörüngeden çıktı. Elbette birdenbire olmadı bu; gerek AK Parti’deki iç iktidar kavgaları ve gerek AK Parti’nin kendisi için bir varlık ya da yokluk sorunu olarak değerlendirdiği bazı hadiseler (Gezi olayları, 17-25 Aralık süreci, hendek savaşları, 15 Temmuz darbe teşebbüsü) bu çıkışı tetikledi ve hızlandırdı. 

Böylece AK Parti başka bir forma büründü. Daha dün boğaz boğaza geldiği gruplarla (MHP, Perinçek, ulusalcılar) uzlaştı. Özgürlük ve eşitlik gibi kavramları, mecbur olmadıkça, ağzına almaz oldu. Beka söylemine sarıldı. Tersinden bir kuruculuğa soyundu; kollarını -demokratik değil- otoriter bir yapının mimarı olmak için sıvadı. Kapsayıcılığı bir kenara bıraktı, “millilik ve yerlilik” üzerinden memleketi sert bir kutuplaşma atmosferine soktu. Haklar ve özgürlükleri kısıtladı. 

2018’de bu yeni siyaset, “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi (CHS)” denilen ucube bir sistemin yürürlüğe girmesiyle zirveye çıktı. Ne var ki, Türkiye’yi uçuracağı ve kısa bir vakitte bir dünya gücü haline getireceği söylenen bu sistem, her alanda gerilemeyi de beraberinde getirdi. 

Bütün yetkileri tek bir merkeze bağlayan ve denge-denetleme mekanizmalarını ortadan kaldıran bu sistemle birlikte iktisadi, siyasi ve hukuki sahada peşi sıra krizler yaşandı. Milli gelir düştü, enflasyon patladı, faizler uçtu, döviz kuru aldı başını gitti. Haklar çiğnendi, yasaklar hortladı, kayyım uygulamasıyla seçme ve seçilme hakkı bile askıya alındı. Adalete olan güven yok mesabesine indi, mahkemeler birbirine girdi, TBMM işlevini kaybetti, Anayasa Mahkemesi’nin kararları bile tanınmaz oldu. 

Rol Değişimi 

Hülasa AK Parti, iktidar yolculuğunda birbirine tamamen zıt iki yol takip etti. İlk yol ülkenin önünü açarken, ikici yol ülkeyi çıkmaza soktu. Ancak buna rağmen seçmen Mart 2024’e kadar AK Parti’yi ilk sırada tutmaya devam etti. Zannımca bunun başlıca iki sebebi vardı: 

İlki, iç ve dış tehditlerin (şehir çatışmaları, darbe teşebbüsü, Suriye iç savaşı) ciddi görülmesi ve önceliğin bu tehditlerin bertaraf edilmesine verilmesiydi. Seçmenlerinin bir kısmı, partilerindeki değişimi kabul etmeseler de, mazur gördüler. İkincisi ise, muhalefetin seçmen çoğunluğunda, ülkeyi idare edebileceğine dair yeterli güveni oluşturamamasıydı. 

Fakat zamanla bu sebeplere dair kanaatler de değişmeye başladı. AK Parti’nin güvenlik ve beka siyasetini tehditlerle sınırlı tutmayıp süreklileştirmesi ve yaygınlaştırması, bazı yol ayrımlarını kaçınılmaz kıldı. Farklı kesimlerin hakkı-hukuku için devlete karşı bir itiraz olarak sahneye çıkan AK Parti’nin giderek devletçileşmesi ve statükonun yılmaz savunucusuna dönüşmesinin, partinin tabanında bir daraltma yaratması kaçınılmazdı. 

Keza muhalefet de eski muhalefet değildi. Artık devlet adına topluma parmak sallayan bir CHP yoktu. Aksine, eskiden uzak durduğu ya da karşısına aldıklarıyla iletişime girmek için çaba sarf eden, mevcut durumdan rahatsız olan herkesin talep ve itirazlarının sözcüsü olmaya çalışan, devlete karşı toplumu savunan bir çizgiye talip olan bir CHP vardı. 

Bu keskin rol değişiminden dolayı seçmen, her iki tarafı da yeni bir değerlendirmeye ve sorgulamaya tabi tuttu. Neticede iktidar için menfi, muhalefet için müspet bir tablo oluştu. Mart-2024’e bu ortamda gelindi. AK Parti ilk defa bir seçimde birincilik basamağındaki yerini kaybetti ve CHP’nin gerisinde kaldı. 

“Mental yorgunluk”

AK Parti için bu yeni bir durum; bununla başa çıkabilecek mi, tekrar eski günlerine dönebilecek mi, bunu bekleyip göreceğiz. Mamafih gelen ilk işaretler, AK Partililerin yüreğine su dökecek cinsten değil. Çünkü partinin ağır yapısal sorunları var. Belli başlılarını şöyle sıralayabiliriz: 

Misal AK Parti, çok uzun süren bir iktidardan kaynaklı “mental yorgunluk” yaşıyor. “Metal yorgunluk” birkaç kişinin görevden uzaklaştırılmasıyla giderilebilir ama partinin hücrelerine sinmiş bir mental yorgunluktan kurtulmak o kadar kolay olmaz. 

İktidar giderek daha fazla şahsileşiyor ve bu da AK Parti’nin gerçek bir parti olma kimliğini silikleştiriyor. Bugün Erdoğan’ı çıkardığınızda geriye bir AK Parti kalır mı, belli değil. CHS’nin en trajik sonuçlarından biri, Erdoğan’a güç kazandırdıkça partinin varlığını anlamsızlaştırması oldu. 

AK Parti, Anadolu’yu dönüştürdü. Bugün AK Parti öncesi dönemle kıyas kabul etmez ölçüde şehirleşen, her ne kadar şimdilerde zayıflasa da orta sınıflaşan ve eğitim düzeyi yükselen bir Anadolu var. Kamusal alanda kadının görünürlüğünün, sözünün ve etkisinin arttığı yeni bir sosyoloji oluşuyor. Ama AK Parti kendisinin dönüştürdüğü bu sosyolojinin meydan okumalarına karşı yanıt oluşturabilecek politikaları üretemiyor.

AK Parti, sivil hüviyetini kaybediyor, devletleşiyor. Partinin temsiliyeti sivil aktörlerden ziyade devlet memurlarınca yerine getiriliyor. Dünün mağdurları iktidara sahip olunca, bugün başka kesimleri mağdur ediyor. Parti, halktan uzaklaşıyor; sokağın sesine ve hassasiyetine yabancılaşıyor, devlet soğukluğuyla üstenci, nobran ve parmak sallayan bir dile müracaat ediyor.     

AK Parti’nin Kürtlerle arasına kapanması zor bir mesafe girmiş durumda ve bu mesafe sürekli açılıyor. MHP ile ittifaktaki ısrar, AK Parti’nin Kürt tabanını eritiyor. Kürt meselesini çözmede siyasi perspektifin kaybedilmesi de, AK Parti’yi demokrasiden uzaklaştırıp otoriterliğe mahkûm ediyor. Düşünün, iş yaya geçitlerindeki Kürtçe ibarelerin silinmesine kadar varmış durumda. 

AK Parti’de devamlılığın teminat altına alması için, şimdiden Erdoğan sonrasının planlaması icap ediyor. Ancak partiyi beklediği aşikâr olan bu soruna gözler kapatılıyor; “post-Erdoğan” düşünülmeyen ve hatta düşünülmesi teklif dahi edilmeyen bir sorun muamelesi görülüyor. Meselenin bu derece dokunulmaz ve konuşulmaz kılınması, partide yeni aktörlerin sahneye çıkması engelliyor. 

Peki, kuruluş günü kutlanırken bütün bu sorunlar açık bir şekilde tartışılıyor mu? Masanın üzerine konulup üzerlerinde beyin fırtınası yapılıyor, alternatif senaryolar yazılıyor mu? Yok. AK Parti bunun yerine, başka partilerden milletvekilleri ve belediye başkanlarının partiye katılmasını bir müjde olarak sunuyor. 

Ya da AK Parti mesaisinin hatırı sayılır bir kısmını, kaba kuvvetten başka bir meziyetine tanık olmadığımız bir milletvekilinin attığı yumruğu gerekçelendirmeye harcıyor. AK Parti giderek, Alpay Özalanların ve canhıraş bir biçimde onu savunanların rengini alıyor. 

Ne derler bu durumda bilirsiniz: Ört ki ölem!

AK Party turned 23 last week. 22 of these 23 years were spent in power, so in a sense, the AK Party was born in power. In all local and general elections held from 2002 to 2024, the AK Party emerged as the first party in the polls and won the presidential elections and referendums. It is clear that this was a tremendous success; Because in Turkey's multi-party political life, which we have experienced since 1946, there is nothing like this amazing performance of the AK Party at the ballot box.

The AK Party left its mark on the country's nearly quarter century. Since the opposition could not create an alternative that could compete with the AK Party, all elections ended in a distant victory for the AK Party. The most important dynamic that made Erdoğan and his party so unrivaled was the AK Party's ability to create a political line to meet the demands of different segments of society and to walk together with these segments. 

In its first 10 years, the AK Party took very critical steps in this context. For example, he regressed the military tutelage after a fierce fight that included a memorandum and a party closure case. He overcame the headscarf ban, which was the most hurtful problem in conservative-religious circles. It has made significant progress towards full membership in the EU. He took up the Alevi issue, which was a taboo, and took the initiative to solve it. He undertook the most radical moves in the history of the Republic on the Kurdish issue. It increased national income more than fourfold (from $3,000 to $12,500). It accelerated urbanization. It took measures to ensure that economically disadvantaged segments have easier access to basic services such as education and health, etc. 

“Combatant, constructive and inclusive politics”

The AK Party strengthened its ground as it shouldered the demands of different identities for justice, equality and freedom. This style of politics, which is "combatant" against the established order , "constructive " against the country's ancient problems, and "inclusive " against differences , has expanded the AK Party's democratic and political legitimacy. The opposition, on the other hand, was confined to a narrow area to the extent that it could not produce an answer to this, and as its period of power lasted, the AK Party strengthened its political power even more. 

However, since 2013 and especially in 2015, the AK Party has moved out of this orbit. Of course, this didn't happen suddenly; Both the internal power struggles within the AK Party and some events that the AK Party considered as a question of existence or nonexistence for itself (Gezi events, the 17-25 December period, trench wars, the 15 July coup attempt) triggered and accelerated this outburst.

Thus, the AK Party took on a different form. He made peace with the groups (MHP, Perinçek, nationalists) with whom he was at loggerheads just yesterday. He stopped mentioning concepts such as freedom and equality unless he had to. He embraced the rhetoric of survival. He attempted to become a founder in reverse; He rolled up his sleeves to become the architect of an authoritarian - not democratic - structure. He left inclusiveness aside and put the country in an atmosphere of harsh polarization through "nationalism and localism" . It restricted rights and freedoms. 

In 2018, this new policy reached its peak with the introduction of a freak system called the “Presidential Government System (CHS)” . However, this system, which was said to take Turkey soaring and make it a world power in a short time, brought about regression in every field. 

With this system, which tied all authorities to a single center and eliminated the checks and balances mechanisms, crises occurred one after another in the economic, political and legal fields. National income fell, inflation exploded, interest rates skyrocketed, exchange rates went crazy. Rights were violated, prohibitions were revived, and even the right to vote and be elected was suspended with the trustee system. Confidence in justice has dropped to almost non-existent, the courts have come into conflict, the Turkish Grand National Assembly has lost its function, and even the decisions of the Constitutional Court have become unrecognizable. 

Role Reversal 

In short, the AK Party followed two completely opposite paths in its journey to power. While the first path paved the way for the country, the second path left the country in a dead end. However, despite this, voters continued to keep the AK Party in first place until March 2024. I think there were two main reasons for this: 

The first was that internal and external threats (urban conflicts, coup attempt, Syrian civil war) were seen as serious and priority was given to eliminating these threats. Some of their voters, although they did not accept the change in their party, excused it. The second was that the opposition could not create sufficient confidence in the majority of voters that it could govern the country. 

But over time, opinions about these reasons began to change. The fact that the AK Party has continued and expanded its security and survival policy, rather than limiting it to threats, has made some crossroads inevitable. It was inevitable that the AK Party, which came to the scene as an objection against the state for the rights of different segments, gradually became statist and turned into an indomitable defender of the status quo, causing a narrowing of the party's base. 

Likewise, the opposition was not the old opposition. There was no longer a CHP pointing its finger at society on behalf of the state. On the contrary, there was a CHP that made an effort to communicate with those it had previously avoided or opposed, tried to be the spokesman for the demands and objections of everyone who was disturbed by the current situation, and aspired to a line that defended society against the state. 

Due to this sharp role change, the voters subjected both parties to a new evaluation and questioning. As a result, a negative picture was created for the government and a positive picture for the opposition. March 2024 was reached in this environment. For the first time, the AK Party lost its first place in an election and fell behind the CHP. 

“Mental fatigue”

This is a new situation for the AK Party; Will he be able to cope with this and get back to his old days, we will wait and see. However, the first signs are not such as to please the AK Party supporters. Because the party has serious structural problems. We can list the main ones as follows: 

For example, the AK Party is experiencing "mental fatigue " due to a very long term in power . “Metal fatigue” can be eliminated by removing a few people from duty, but it is not that easy to get rid of a mental fatigue that has permeated the cells of the party. 

The government is becoming more and more personal, and this is fading the AK Party's identity as a real party. If you remove Erdoğan today, it is not clear whether there will be an AK Party left. One of the most tragic consequences of the CHS was that, as it gained power for Erdogan, the party's existence became meaningless. 

AK Party transformed Anatolia. Today, there is an Anatolia that has urbanized to an incomparable extent compared to the pre-AK Party period, has a middle class, although it has weakened nowadays, and its education level has increased. A new sociology is emerging in which women's visibility, voice and influence in the public sphere increases. But the AK Party cannot produce policies that can respond to the challenges of this sociology that it has transformed.

AK Party is losing its civilian identity and becoming a state. The party's representation is carried out by civil servants rather than civilian actors. When yesterday's victims gain power, they victimize other groups today. The party is moving away from the people; It becomes alienated from the voice and sensitivity of the street, and with the coldness of the state, it resorts to a patronizing, impudent and finger-wagging language.     

There is a distance between the AK Party and the Kurds that is difficult to bridge, and this distance is constantly widening. Insistence on an alliance with MHP is melting the AK Party's Kurdish base. The loss of political perspective in solving the Kurdish issue forces the AK Party away from democracy and condemns it to authoritarianism. Think about it, it has gone so far as to delete the Kurdish phrases on pedestrian crossings. 

In order to ensure continuity in the AK Party, it is necessary to plan for the post-Erdoğan era. However, eyes are closed to this problem that obviously awaits the party; “Post-Erdoğan” is treated as a problem that is not thought about and is not even suggested to be considered. Making the issue so untouchable and unspeakable prevents new actors from coming to the stage in the party. 

So, are all these problems discussed openly while celebrating the foundation day? Are they placed on the table, brainstormed and alternative scenarios written? No. Instead, the AK Party presents the joining of MPs and mayors from other parties as good news. 

Or the AK Party spends a considerable amount of its time justifying the punch thrown by a member of parliament whose merits we have never witnessed other than brute force. The AK Party is increasingly taking on the colors of Alpay Özalans and those who so vigorously defend it. 

You know what they say in this case: Cover it so I don't die!