Fransızların bir atasözü vardır ki şöyle tercüme edebiliriz: çok fazla sarılan sıkı tutamaz.  (Qui trop embrasse mal étreint). Çok fazla insana hoş görünmeye çalışırsanız kimseyi sıkı tutamazsınız anlamına geliyor.  Dış politikamızın son zamanlardaki haline baktığımda bu atasözü aklıma geliyor habire.

Gerçekten de eski Başbakan ve Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu’nun “değerli yalnızlık” olarak adlandırdığı “doktrin” iflas edip ülkeyi değersiz yalnızlığa sürükleyip terk edildikten sonra bu sefer her tarafa birden yanaşma hevesi hâkim oldu.  Geçtiğimiz günlerde NATO zirvesinden 2-3 gün önce Cumhurbaşkanı Erdoğan anti-NATO olarak adlandırılan ve sadece diktatör ile otokratları bir araya getiren Şangay Beşlisinin (aslında sayıları 10’u buldu) zirvesine katılmak için Kazakistan’ın başkenti Astana’ya gitti. Türkiye’nin Şangay beşlisine tam üye olma iradesini dile getirdi.  Gerçi Milli Savunma Bakanı böyle bir hazırlık içinde olmadıklarını da söyledi.  Gerçekten bir ülkenin hem NATO, hem anti-NATO üyeliğini birlikte nasıl götüreceği şüphesiz incelemeye değer.  Belki önümüzdeki aylarda bu konuda açıklık kazanırız.

Cumhurbaşkanı Astana’da en az iki yıldır zaman zaman ziyareti gündeme getirilse de ısrarla Türkiye’ye gelmeyi reddeden Rusya diktatörü Putin ile ikili bir görüşme de yaptı.  Bu görüşmeden çok kısa bir zaman sonra Putin şimdiye kadar Ukrayna’da işlediği savaş suçlarına bir tane daha ilave ederek başkent Kyiv’de bulunan bir çocuk hastanesine hava saldırısı düzenlenmesinin sorumluluğunu üstlenmiş oldu. Rusya bu insanlık dışı saldırının bir yanlışlık eseri olduğunu açıklayıp özür dileyeceğine, İsrail silahlı kuvvetlerinin Gazze’de işlediği savaş suçlarını tevil etmeye çalışmak için kullandığı ifadelerin benzerlerini kullanmıştı. Ne yazık ki iktidarımız İsrail liderliği için kullandığı hakaretamiz suçlamaların çok gerisinde kalarak Kyiv saldırısı için üzüntü beyan etmekle yetindi. Cumhurbaşkanı Erdoğan görüşmeden sonra “dostu” Putin ile temaslarını sürdürme iradesini yeniden dile getirdi.  Ayrıca Uygurlara karşı uyguladığı mezalimin sorumlusu Çin Halk Cumhuriyeti diktatörü Xi Jinping ile de ziyaret teatileri yapılacağının “müjdesini” verdi. Bu demek oluyor ki yıllardan beri TBMM gündeminde bekletilen ÇHC makamları tarafından ilişkilerin geliştirilmesi ve ziyaretlerin gerçekleşmesi için ön şart olarak öne sürülen “suçluların” iadesi anlaşmasının onaylanması da artık an meselesi haline gelmiştir.  ÇHC’nin iadesini istediği ve ülkemizde kendilerini güvende hisseden Uygur soydaşlarımızın gerekli sonuçları çıkaracağını ümit etmek gerekir.

Cumhurbaşkanı Erdoğan Astana zirvesine katılıp Rus ve Çin karşıtlarıyla görüştükten 2-3 gün sonra Vasington’da NATO’nun 75inci yıldönümü vesileyle düzenlenen zirveye katıldı.  Zirve sonuç bildirisinde Rusya gayet ağır ifadelere muhatap oluyor, Ukrayna’ya tam destek veriliyor ve ÇHC de yine Rusya’ya verdiği destek ve başka nedenlerle de eleştiriliyor. Ülkemizin bu bildirideki ifadelere karşı çıktığı veya yumuşatmaya çalıştığına dair bilgilere rastlamadım.  Bu bildiriyi de benimsediği anlaşılıyor.  Hatta NATO ülkelerinin Ukrayna’nın savaş kapasitesini arttırmak için taahhüt ettiği 40 milyar dolarlık ek fona ülkemizin de 1 milyar dolarlık bir katkıda bulunacağı da açıklandı.   Putin ile Xi’nin Cumhurbaşkanının bildiriye onay vermesini nasıl karşıladıklarını bilmiyoruz.

Cumhurbaşkanı bu bildirinin kabulüne karşı çıkmadı ama karşılığında da takdir ve teşekkür elde ettiği söylenemez.  Başkan Biden ile ikili bir görüşme ihtimalinden Vaşington seyahati öncesinde bahsedilmişti.  Ancak bu görüşme gerçekleşmedi.  Buna karşılık zirveden ancak üç gün önce atanan Birleşik Krallık yeni başbakanı Sir Keir Starmer, Biden ile ilk ikili görüşmesini oracıkta yaptı.  Bizde iktidara yakın bazı gözlemciler, Biden’in gidici olduğunu, Cumhurbaşkanın onunla vakit kaybetmek istememiş olabileceğini öne sürdüler. Biden’in adaylıktan çekileceği Vaşington zirvesi sırasında belli değildi. Ancak her hal ve karda Ocak 2025 ortalarına kadar görevde kalacaktır.  Yani şimdiden yokmuş gibi farz etmek ilave bir hatadır.  Korkarım görüşmenin yapılmamış olması Biden’in mecbur kalmadıkça otoriter liderlerle bilinen görüşme isteksizliğinden kaynaklanmıştır.

Diğer taraftan başta İngilizler olmak üzere birçok ülke Trump’un ekibi ile ufak ufak temaslarda bulunmakta ve bunun duyulmasında sakınca görmemektedir.  Nihayet ne yazık ki Trump’un seçilme olasılığı her gün biraz artıyor.  Ekibi ile temas bu bakımdan doğaldır. Ancak iktidarımızın bu yönde bir girişimi olmuşsa, bu duyurulmadı.  Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Trump’un uğradığı suikast girişimi üzerine onunla yaptığı geçmiş olsun telefonu şüphesiz iyi bir inisiyatif olmuştur. Bu arada Trump seçilirse yeni döneminde onunla ilişkilerin eskiye nazaran daha da sorunlu olacağına şimdiden dikkat çekmekte fayda var.  İsrail’deki ABD Büyükelçiliğini Tel-Aviv’den Kudüs’e taşıyan ve Netanyahu ile sıkı ailevi ilişkiler içinde olan Trump’un yeniden iktidara gelirse İsrail’e katıksız destek politika uygulayacak ve ülkemize İsrail politikasını değiştirmesi için baskı yapacaktır.  KKTC dönüşü uçakta verdiği demeçte Cumhurbaşkanının Trump konusunda çok ihtiyatlı bir dil kullanmış olması tehlikenin farkında olduğunun göstergesidir sanırım.

Vaşington zirvesinin ülkemiz açısından başarı hanesine 2026 NATO zirvesinin ülkemizde yapılacağının açıklanması yazılmıştı.  Oysa metne bakıldığında 2025 zirvesinin Hollanda’da yapılacağı belirtilmekle beraber, müteakip bir toplantının düzey ve tarih verilmeksizin ülkemizde düzenleneceği ifade edilmekle yetiniliyor.  Bu da ittifakın ülkemize bakışının mesafeli olduğunun bir göstergesi sayılmalıdır.

Bu arada AB ve NATO içinde Rusya ile Çin’in en yakın destekçisi olduğu bilinen Macaristan Başbakanı Viktor Orban’ın halihazırda devam eden AB’nin altı aylık geçici dönem başkanlığı hemen başlarında Rusya ve Çin’i ziyaret ve AB adına konuştuğunu ima etmesi üzerine AB içinde fırtına kopmuş, geçici dönem başkanının dış ilişkiler konusunda AB adına konuşamayacağı, bunu ancak Konsey Başkanı Charles Michel ile Yüksek Temsilci Borrell’in üye devletlerden aldıkları görev talimatı çerçevesinde yapabileceği, Orban’ın Rusya ile Ukrayna arasında arabuluculuk gayretlerinin AB’ni bağlamadığı belirtilmiştir.

Böyle bir ortamda iktidarın benzer gayretlerinin tepki, hatta pek fazla ilgi uyandırmamış olması ilginçtir.  Tabiatıyla ülkemizin Macaristan’dan farklı olarak AB üyesi olmaması yaptıklarının AB’yi ancak sınırlı bir şekilde ilgilendirmesi sonucunu doğurur.  Hala adaylığı ciddiye alınan bir ülke olsaydık, adayların Birliğin dış politikasına uymalarının beklendiği şüphesiz hatırlatılırdı.  Bunun yapılmamış olması adaylığımızın gündemden nasıl tamamen düştüğünün bir göstergesidir. İktidar NATO bildirisine itiraz etmiş olsaydı, İsveç’in üyeliğine koyduğu geçici veto zamanındaki gibi sert tepkilerle karşılaşırdı. Bildiriye itiraz etmeyince tepki de çekmemiş oldu.  Ancak bir gün Astana’da, ertesi gün Vaşington’da birbiriyle bağdaşmayan örgütlenmelerde rol almak için uğraşan iktidarımızın her iki tarafta da güvenilir olmadığı izleniminin doğmasına şüphesiz yol açıyordur.

Başlangıçtaki Fransız atasözüne dönecek olursak birden fazla hedef peşinde koşarken hepsinden de mahrum olma tehlikesinin bir örneği de merkezi Viyana’da bulunan Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) Genel Sekreterliği ile NATO Genel Sekreter Yardımcılığı görevlerine aynı anda talip olunmasıdır.  Ülkemizdeki insan hakları sicilinin bozukluğu, AGİT’in son iki seçimin düzenlenmesi hakkında kullandığı eleştirel ifadeler gibi nedenlerle kişisel meziyetleri ne olursa olsun bir Türk vatandaşının Genel Sekreterliğe atanması bir hayli zordur.  Üstelik oydaşmayla karar alınan bu örgütte bu atamaya Ermenistan ile G. Kıbrıs’ın da onay vermesi gerekir. Ancak Cumhurbaşkanını ağzından NATO Genel Sekreter Yardımcılığı için de bastırıldığı haberinin duyurulması beni iyice şaşırttı.  Eskiden ülkemiz bir adaylığa talip olduğunda ve buna gerçekten önem veriyorsa aynı zamanlara rastlayan tüm diğer adaylıkları en azından geçici bir süre için ertelerdi ki önem verdiği görevin alınması güçleşmesin.  Bu defa bu strateji de kenara bırakılmış oldu.  Umarım hüsrana uğranılmaz.

Bu arada geçtiğimiz günlerde İngiltere’de düzenlenen Avrupa Siyasi Topluluğu (EPC) zirvesine Cumhurbaşkanının katılmamış olması da bence kaçırılmış bir fırsattır. Avrupa kıtasında Kafkas ülkeleri dahil sadece Belarus ile Rusya hariç nerede ise tüm  devlet ve hükümet başkanlarının katıldığı ve altı ayda bir yapılan zirveler Avrupa’nın AB’den ibaret olmadığını vurgulaması açısından bizim için de öneme haizdir. Bir diyalog forumundan öteye gitmemekle beraber zirveler Avrupa değerlerine aidiyetin kanıtı olarak görülmelidir. Son üç zirveye Cumhurbaşkanı katılmamayı tercih etmiştir. Gerekçe takvim uyuşmazlığı olarak ilan edilmiş olmakla beraber zirvelerin yer ve tarihleri en az altı ay öncesinden belirlendiği için bu gerekçe pek inandırıcı olmamıştır.  Kalabalık heyetlerle seyahat etmeye alışık olan Cumhurbaşkanının diğer liderler gibi beşer kişilik bir heyetle sınırlandırılmış olması iddiaya göre asıl gerekçeyi teşkil etmektedir. Gelecek zirve 7 Kasım 2024 tarihinde Macaristan’da yapılacak.  Bakalım Cumhurbaşkanı “dostu” Orban’ı kırmayıp o toplantıya katılacak mı?  Yılda iki kez düzenlenen zirvelerin biri bir AB ülkesinde ikincisi de AB dışındaki bir ülkede yapılıyor.  Gönül isterdi ki 2025’in ilk yarısında yapılacak müteakip zirveye ülkemiz ev sahipliği yapsın ve bu şekilde 47 Avrupa devlet ve hükümet başkanını ağırlasın.  Ancak son üç zirveye katılınmamış olması bu oluşuma duyulan ilginin ne kadar az olduğunun göstergesidir. Bu da iktidarın Avrupa değerlerinden ne kadar uzaklaştığının bir işareti olarak yorumlanmalıdır herhalde.

Gelelim Suriye’ye: Bu konu haliyle yazımın sonunda birkaç cümleyle geçiştirilecek nitelikte değil. Ancak son zamanlarda Esad ile görüşme konusunda izlenen yöntemin garipliğinin dikkatimi çektiğini belirtmeden geçemezdim.  Şöyle ki her müzakerede talepkâr (demandeur) olan tarafın taviz vermesi beklenir.  Bir evi muhakkak satmak istediğinizi potansiyel alıcıya hissettirirseniz fiyat düşer.  Tersine alıcıysanız ve evi çok beğendiğinizi ve almaya kararlı olduğunuzu satıcıya hissettirirseniz, fiyat yükselir.  Bunlar müzakerenin temel ilkeleridir.  Oysa bakıyorum ki haftalardan beri iktidarımız Suriye diktatörü Esad ile görüşme yapma hevesi içinde.  Esad da haliyle fiyatı yükseltiyor.  Bunda şaşırtıcı bir şey yok.  Bakalım fiyat nereye kadar çıkacak ve alıcı taraf bunu ödemeye razı olacak mı?      Ülkemiz normal bir şekilde yönetiliyor olsaydı, temaslar ilk önce bir üçüncü ülkede teknik düzeyde ve mümkünse gizlice başlatılır, işler olgunlaştıktan sonra devlet başkanı düzeyine çıkarılırdı.  Ancak tek adam rejimlerinde tek karar verici olduğundan geleneksel yöntem tercih edilmedi.

There is a French proverb that can be translated as follows: The one who hugs too much cannot hold tight. (Qui trop embrasse mal étreint). It means that if you try to be nice to too many people, you won't be able to hold anyone tight. When I look at the recent state of our foreign policy, this proverb constantly comes to my mind.

Indeed, after the "doctrine", which former Prime Minister and Minister of Foreign Affairs Ahmet Davutoğlu called "valuable loneliness", went bankrupt and led the country into worthless loneliness and was abandoned, this time the desire to approach all at once prevailed. Recently, 2-3 days before the NATO summit, President Erdoğan went to Astana, the capital of Kazakhstan, to attend the summit of the Shanghai Five (actually their number reached 10), which is called anti-NATO and brings together only dictators and autocrats. He expressed Turkey's desire to become a full member of the Shanghai Five. Although the Minister of National Defense also said that they were not in such preparations. It is undoubtedly worth examining how a country can combine both NATO and anti-NATO membership. Maybe we will gain clarity on this issue in the coming months.

The President also had a bilateral meeting in Astana with Russian dictator Putin, who has persistently refused to come to Turkey, even though his visit has been on the agenda from time to time for at least two years. Shortly after this meeting, Putin added another war crime to the war crimes he had already committed in Ukraine and took responsibility for an air strike on a children's hospital in the capital Kyiv. Instead of explaining that this inhumane attack was a mistake and apologizing, Russia used expressions similar to those used to try to explain the war crimes committed by the Israeli armed forces in Gaza. Unfortunately, our government fell far short of the insulting accusations it used against the Israeli leadership and merely expressed regret for the Kyiv attack. After the meeting, President Erdoğan re-expressed his will to continue his contacts with his "friend" Putin. He also gave the "good news" that he would exchange visits with Xi Jinping, the dictator of the People's Republic of China, responsible for the atrocities he committed against the Uyghurs. This means that the approval of the extradition agreement of "criminals", which has been kept on the agenda of the Turkish Grand National Assembly for years and which has been put forward by the PRC authorities as a prerequisite for the development of relations and the realization of visits, has now become a matter of time. It is necessary to hope that our Uyghur compatriots, whose extradition is requested by the PRC and who feel safe in our country, will draw the necessary conclusions.

2-3 days after attending the Astana summit and meeting with opponents of Russia and China, President Erdoğan attended the summit held in Washington on the occasion of the 75th anniversary of NATO. In the summit final declaration, Russia is addressed with very harsh statements, Ukraine is given full support, and the PRC is also criticized for its support to Russia and for other reasons. I have not come across any information indicating that our country opposes or tries to soften the statements in this declaration. It seems that he also adopted this declaration. It was even announced that our country would contribute $1 billion to the $40 billion additional fund committed by NATO countries to increase Ukraine's war capacity. We do not know how Putin and Xi reacted to the President's approval of the declaration.

The President did not oppose the adoption of this declaration, but it cannot be said that he received appreciation and thanks in return. The possibility of a bilateral meeting with President Biden was mentioned before his trip to Washington. However, this meeting did not take place. On the other hand, the new Prime Minister of the United Kingdom, Sir Keir Starmer, who was appointed only three days before the summit, had his first bilateral meeting with Biden there. Some observers close to the government in our country suggested that Biden was outgoing and that the President might not have wanted to waste time with him. It was not clear at the Washington summit that Biden would withdraw his candidacy. However, in any case, he will remain in office until mid-January 2025. So assuming it doesn't already exist is an additional mistake. I'm afraid the meeting didn't take place was due to Biden's known reluctance to meet with authoritarian leaders unless he had to.

On the other hand, many countries, especially the British, have small contacts with Trump's team and do not see any harm in this being heard. Finally, unfortunately, Trump's probability of being elected increases slightly every day. Contact with the team is natural in this regard. However, if our government had an initiative in this direction, it was not announced. President Erdoğan's get-well phone call to Trump following the assassination attempt was undoubtedly a good initiative. By the way, it is worth noting that if Trump is elected, relations with him in his new term will be even more problematic than before. If Trump, who moved the US Embassy in Israel from Tel-Aviv to Jerusalem and has close family relations with Netanyahu, comes to power again, he will implement a policy of pure support for Israel and will pressure our country to change its Israel policy. I think the fact that the President used very cautious language about Trump in his statement on the plane returning from TRNC is an indication that he is aware of the danger.

The announcement that the 2026 NATO summit would be held in our country was included in the list of success of the Washington summit for our country. However, when looking at the text, it is stated that the 2025 summit will be held in the Netherlands, but it is sufficient to state that a subsequent meeting will be held in our country, without giving the level and date. This should be considered as an indication that the alliance has a distant view of our country.

Meanwhile, Hungarian Prime Minister Viktor Orban, who is known to be the closest supporter of Russia and China within the EU and NATO, visited Russia and China at the beginning of the six-month interim presidency of the EU and implied that he was speaking on behalf of the EU. The storm broke out, and it was stated that the interim president could not speak on behalf of the EU on foreign relations, that he could only do so within the framework of the mandate that Council President Charles Michel and High Representative Borrell received from the member states, and that Orban's mediation efforts between Russia and Ukraine were not binding on the EU.

It is interesting that in such an environment, similar efforts of the government have not aroused reaction or even much interest. Naturally, unlike Hungary, our country is not a member of the EU, which means that its actions only concern the EU in a limited way. If we were still a country whose candidacy was taken seriously, we would undoubtedly be reminded that candidates are expected to comply with the foreign policy of the Union. The fact that this has not been done is an indication of how our candidacy has completely fallen off the agenda. If the government had objected to the NATO declaration, it would have faced harsh reactions, as it did during the temporary veto it imposed on Sweden's membership. Since he did not object to the declaration, he did not attract any reaction. However, our government, which is trying to take part in incompatible organizations one day in Astana and the next day in Washington, undoubtedly creates the impression that it is not reliable on both sides.

Going back to the French proverb at the beginning, an example of the danger of being deprived of all of them while pursuing more than one goal is the simultaneous application for the posts of Secretary General of the Organization for Security and Co-operation in Europe (OSCE), headquartered in Vienna, and Deputy Secretary General of NATO. It is quite difficult for a Turkish citizen to be appointed as the Secretary General, regardless of his personal merits, due to reasons such as the poor human rights record in our country and the critical statements used by the OSCE about the organization of the last two elections. Moreover, in this organization where decisions are made by consensus, Armenia and Southern Cyprus must also approve this appointment. However, the news that came out of the President's mouth that he was also being pressed for the post of Deputy Secretary General of NATO surprised me. In the past, when our country aspired for a candidacy and if it really cared about it, it would postpone all other candidacies that coincided with the same time, at least temporarily, so that it would not become difficult to get the task it cares about. This time, this strategy was left aside. I hope you won't be disappointed.

By the way, I think it is a missed opportunity that the President did not attend the European Political Community (EPC) summit held in England recently. The summits, which are held every six months and attended by almost all heads of state and government on the European continent, including the Caucasian countries, except for Belarus and Russia, are also important for us as they emphasize that Europe is not just the EU. Although they are no more than a forum for dialogue, the summits should be seen as evidence of belonging to European values. The President chose not to attend the last three summits. Although the reason was declared as a calendar conflict, this reason was not very convincing since the venues and dates of the summits were determined at least six months in advance. The main reason is that the President, who is used to traveling with large delegations, is limited to a delegation of five people, like other leaders. The next summit will be held in Hungary on November 7, 2024. Let's see if the President will not offend his "friend" Orban and attend that meeting. The summits are held twice a year, one in an EU country and the second in a non-EU country. We would like our country to host the next summit to be held in the first half of 2025 and thus host 47 European heads of state and government. However, the fact that the last three summits were not attended is an indication of how little interest there is in this organization. This should probably be interpreted as a sign of how far the government has moved away from European values.

Let's talk about Syria: This subject is not one that can be glossed over with a few sentences at the end of my article. However, I couldn't help but point out that the strangeness of the method followed in meeting with Assad recently caught my attention. In every negotiation, the demanding party is expected to make concessions. If you make the potential buyer realize that you definitely want to sell a house, the price will decrease. On the contrary, if you are a buyer and you make the seller feel that you like the house very much and are determined to buy it, the price will increase. These are the basic principles of negotiation. However, I see that our government has been eager to meet with Syrian dictator Assad for weeks. Assad naturally raises the price. There is nothing surprising in this. Let's see how high the price will go and will the buyer be willing to pay it? If our country were governed normally, contacts would first be initiated in a third country at a technical level and, if possible, secretly, and after things matured, they would be elevated to the level of the head of state. However, since there was only one decision maker in one-man regimes, the traditional method was not preferred.