Ülkemizde çoğu kez tartışmalar konuları öz değerleri üzerine değil, iyi veya kötü, ülke sevmek veya sevmemek haline getiriliyor. Herhalde “iyi polis-kötü polis” gibi Amerikan filmlerinin fazlaca etkisindeyiz. AB Komisyonu’nun 2004 İlerleme raporunda Patrik’in ekümeniklik sıfatını kullanmasının engellendiği belirtiliyor.

Ekümeniklik tartışması da bizde karmaşa içinde oluyor. Ortodoks dini hakkında pek az bilgim var. Bu nedenle, bu konuda İngiltere’de yazılmış, güvenilebilir bir kitaba başvurdum. Mario Rinvolucri’nin “Anatomy of a church, Greek Orthodoxy Today” adlı kitabının 152 ve 153’ncü sayfalarının ilgili kısmını aynen alıyorum. Kitap 1966 yılında basılmış.

“ …Patrik’in, 3 ncü yetki alanı Ekümenik Patrik olarak dünya ortodosluğunun “honoris causa” lideri olmaktır. İki ve Dördüncü Ekümenik Şuralar Konstatinopl (İstanbul demek ister) ve Roma’nın “eşit hak ve yetkilere” sahip olmasına karar verdi. 1054 ayrışımından sonra Hıristiyanlığın doğu kısmında İstanbul, Bizans’ın siyasal gücünün desteği ile, birinci sırada yer aldı. Şehir Türklerin eline geçince Osmanlı toprakları dışındaki fiili gücü azaldı; ancak uzun vadede Moskova’dan duyulan isyan seslerine rağmen, birinci olarak tanınma durumu devam etti. Bugün Patrik’in önde gelmesi aşağıdaki dört hakkı içermektedir: (i) Diğer Patriklerle birlikte ayin icra ederken birinci sırada durmak; (ii) İki Ortodoks kilisesi arasındaki ihtilafta arabulucu rolünü oynamak (bu hak en son 19’ncu asırda kullanılmıştır); ancak Patrik’in bu rolü yorum yapmak şeklindedir. Patrik, davet edildiği takdirde, hakem rolünü oynayabilir; ancak sahası dışındaki durumlara müdahale edemez ve fetva veremez ;(iii) Pan-Ortodoks Konferansları düzenlemek İstanbul’un münhasır yetkisi altındadır. Athenogoras bu yetkiyi Ortodoksluğun dahili meselelerinin görüşülmesi için ilk Rodos Konferansında; Ortodoksluğun Ortodoks olmayan kiliselerle ilişkileri konusunda 2’nci ve 3’üncü Rodos Konferanslarını toplayarak kullanmıştır; (iv) İstanbul, Ortodoksluğu “heterodoks”larla temaslarda temsil eder.”

Yazar benim kullandığım İstanbul kelimesi yerine Konstatinopl kelimesini kullanmıştır.

Vatikan’ın başı Papa da Patrik’in bu rolünü kabul ediyor ki 1964’den beri kendisi Patrik’le görüşmektedir.

Alıntı yaptığım yazar Rinvolucri’nin hangi dinden olduğunu bilmiyorum. Ancak, genelde Patrikhane konusunda pek sitayişkar olmadığı izlenimi aldım. “The Waters of Marah” kitabının yazarı Peter Hammond önemli bir yazardır ve kitabın önsözünü yazarak kitabın değerli olduğunu belirmiştir. Yazar Rinvolucri kitabında ayrıca, Katoliklik ve Ortodoksluk arasındaki fark nedeniyle, Patrik’in Papa gibi olamayacağını da izah ediyor.

Erdal Şafak da Sabah gazetesinde 2 Aralık 2004 tarihinde yazmış:

“Zaman zaman alevlenen “ekümenlik” tartışması bu kez Türk-ABD ilişkilerindeki gerginlikle çakışınca, “kriz” boyutlarına taşınıverdi.

ABD Büyükelçiliği’nde bugün verilecek bir resepsiyona Fener Rum Patriği I. Bartholomeos’un “Ekümenik” sıfatıyla çağırılması Ankara’yı ayağa kaldırdı; Başbakanlık acil bir genelgeyle bürokrasiden kimsenin davete gitmemesini istedi. “Ekümenlik” genel kabul gören anlamıyla, “Evrensellik” demek. Türk kamuoyu bunu “Dünyadaki 320 milyon Ortodoks Hıristiyan’ın ruhani liderliği” diye yorumluyor.

Aslında konunun kökleri modern çağların alacakaranlığına kadar gidiyor. İmparator Theodose 395’te İstanbul’u Roma İmparatorluğu’nun başkenti yaptı. Yani çağın kavramlarına göre, “Evrensel” (Ekümenik) imparatorluğun merkezi. 451 yılında Kadıköy’de toplanan 4’üncü Konsil (Patrik ve metropolitlerden oluşan kurul) İstanbul’un bu konumunu onayladı. 5’inci yüzyılın sonunda Batı’daki “Ekümenik İmparatorluk” olan Batı Roma İmparatorluğu tarihe karışınca İstanbul Patrikliği kendini “Ekümenik Patrik” ilan etti. Bu, “Pentarşi” diye tanımlanan beş patrikliğin (Roma, İstanbul, İskenderiye, Antakya ve Kudüs) birliğini simgeliyor, Kilise’nin bütünlüğünün bekçiliği görevini veriyordu. 

1453’te İstanbul’u fetheden Osmanlı, Ekümenik Patrik’e yeni bir statü verdi: Etnark. Anlamı: “Ortodoks milletinin lideri”. Bu, patriğin gücü ve nüfuzunun daha da genişletilmesi oluyordu; çünkü ruhani liderliğinin yanı sıra bir de siyasal önderlik ekleniyordu. Doğal; zira özellikle o çağdaki İslami anlayışa göre, din ve dünya işleri birbirinden ayrılamazdı. 

Uzatmayalım; daha sonraki yüzyıllarda Rus İmparatorluğu’nun doğması, Osmanlı’dan kopan Balkanlar’da birçok Ortodoks devleti kurulması, patriğin, “Ortodoks milletinin lideri” sıfatını ortadan kaldırdı. Lozan Antlaşması’yla da Türk hükümetinin denetiminde bir statüye indirgendi. 

Peki Türkiye, Patriğin “ekümenik” sıfatını kullanmasına neden karşı çıkıyor? Çünkü, Fener Patrikliği’nin sadece “Türkiye’deki Rum azınlığın dini temsilciliği” olduğu savunuluyor. Dayanak olarak da Lozan Antlaşması gösteriliyor. Ve deniyor ki, “Lozan bir kez delinirse arkası gelmez…” Oysa antlaşmada patriklikle ilgili hiçbir madde yok. 

Daha önemli bir gerekçe, “Fener Patriği’nin ekümenliği kabul edilirse, İstanbul tüm Ortodoksluğun merkezi haline gelir, ikinci Vatikan olur…” Acaba öyle mi? Ortodoks dünyasındaki tablo şöyle: Ukrayna Kilisesi, İstanbul’un otoritesini kabul etmiyor. Bulgaristan ve Sırbistan kiliseleri de bağımsız. I’inci Bartholomeos’un doğal etki alanı olması gereken Yunan Kilisesi, onu kesinlikle içişlerine karıştırmıyor. Hatta 4 yıl önce Simitis Hükümeti’nin yeni kimlik kartlarından din hanesinin kaldırılması kararına Yunan Kilisesi’nin başı Patrik Christodulos bayrak açıp, buna karşılık Bartholomeos destek verince ipler koptu. Bunu Kuzey Yunanistan’a üç metropolitin seçiminde Bartholomeos’un dışlanması izledi ve gerilim krize dönüştü. İki patrik 6 ay önce -gönülsüz- barıştılar.

En önemlisini sona sakladık; Ortodokslar’ın en büyük grubunu oluşturan (140 milyon) Ruslar’ın dini lideri, Moskova Patriği 2’nci Alexis, Fener Patriği’ni muhatap bile almıyor. “Ne Ekümeniği” diyor onun için, “Bu sevdadan vazgeçip işine baksın…” Ortodokslar, 9’uncu yüzyıldakine benzer bir bölünmeden söz ediyorlar.”

Kısacası; I. Bartholomeos’un ekümenliği, El-Ezher rektörünün kendini halife ilan etmeye kalkması gibi bir şey. Bakalım bir gün bu korkuları aşabilecek miyiz?

In our country, the topics of discussion are often not about their intrinsic values, but about good or bad, liking or not liking the country. We are probably under the influence of American movies like "good cop-bad cop". In the EU Commission's 2004 Progress Report, it is stated that the Patriarch was prevented from using his ecumenical title.

The ecumenical debate is also in confusion in our country. I know little about the Orthodox religion. I therefore consulted a reliable book on the subject, written in England. I quote verbatim the relevant part of pages 152 and 153 of Mario Rinvolucri's book "Anatomy of a church, Greek Orthodoxy Today". The book was published in 1966.

“...The Patriarch's third authority is to be the "honoris causa" leader of world orthodoxy as the Ecumenical Patriarch. The Second and Fourth Ecumenical Councils decided that Constantinople (meaning Constantinople) and Rome should have “equal rights and powers.” After the schism of 1054, Istanbul took first place in the eastern part of Christianity, with the support of the political power of Byzantium. When the city fell into the hands of the Turks, its actual power outside Ottoman territory diminished; However, in the long run, despite the voices of rebellion heard from Moscow, the status of being recognized as the first continued. Today, the primacy of the Patriarch includes the following four rights: (i) To stand in the first row when performing services together with other Patriarchs; (ii) Playing the role of mediator in a conflict between two Orthodox churches (this right was last exercised in the 19th century); However, this role of the Patriarch is to comment. The Patriarch, if invited, can play the role of referee; However, it cannot intervene in situations outside its scope and cannot issue fatwas; (iii) Organizing Pan-Orthodox Conferences is under the exclusive authority of Istanbul. Athenogoras granted this authority to the first Rhodes Conference to discuss the internal issues of Orthodoxy; He convened and used the 2nd and 3rd Rhodes Conferences on the relations of Orthodoxy with non-Orthodox churches; (iv) Istanbul represents Orthodoxy in contacts with the “heterodox”.”

The author used the word Konstatinople instead of the word Istanbul that I used.

The Pope, the head of the Vatican, also accepts this role of the Patriarch and has been meeting with the Patriarch since 1964.

I do not know which religion Rinvolucri, the author I quoted, was from. However, I got the impression that he was generally not very supportive of the Patriarchate. Peter Hammond, the author of the book "The Waters of Marah", is an important writer and wrote the foreword of the book, stating that the book is valuable. Author Rinvolucri also explains in his book that the Patriarch cannot be like the Pope due to the difference between Catholicism and Orthodoxy.

Erdal Şafak also wrote in Sabah newspaper on December 2, 2004:

"The "ecumenical" debate, which flared up from time to time, escalated to "crisis" proportions when it coincided with the tension in Turkish-US relations.

The invitation of Fener Greek Patriarch Bartholomew I, with the title of "Ecumenical", to a reception to be held at the US Embassy today, raised Ankara to its feet; The Prime Ministry issued an urgent circular asking the bureaucracy not to attend the invitation. “Ecumenism” in its generally accepted meaning means “Universality”. Turkish public interprets this as "the spiritual leadership of 320 million Orthodox Christians in the world".

In fact, the roots of the issue go back to the twilight of modern times. Emperor Theodosius made Istanbul the capital of the Roman Empire in 395. In other words, according to the concepts of the age, it is the center of the "Universal" (Ecumenical) empire. The 4th Council (the council consisting of the Patriarch and metropolitans) held in Kadıköy in 451 approved this position of Istanbul. At the end of the 5th century, when the Western Roman Empire, the "Ecumenical Empire" in the West, disappeared into history, the Patriarchate of Istanbul declared itself the "Ecumenical Patriarch". This symbolized the unity of the five patriarchates defined as "Pentarchy" (Rome, Istanbul, Alexandria, Antioch and Jerusalem) and served as the guardian of the integrity of the Church.

The Ottomans, who conquered Istanbul in 1453, gave the Ecumenical Patriarch a new status: Etnark. Meaning: "Leader of the Orthodox nation". This was a further expansion of the patriarch's power and influence; because in addition to spiritual leadership, political leadership was also added. Natural; Because, especially according to the Islamic understanding of that age, religion and worldly affairs were inseparable.

Let's not make it longer; In the following centuries, the birth of the Russian Empire and the establishment of many Orthodox states in the Balkans, which broke away from the Ottoman Empire, eliminated the title of the patriarch as the "leader of the Orthodox nation". With the Treaty of Lausanne, it was reduced to a status under the control of the Turkish government.

So why does Türkiye object to the Patriarch's use of the title "ecumenical"? Because it is argued that the Fener Patriarchate is merely the "religious representation of the Greek minority in Turkey". The Treaty of Lausanne is shown as the basis. And it is said, "Once Lausanne is pierced, there will be no coming back..." However, there is no article in the treaty regarding the patriarchate.

A more important justification is, "If the ecumenical authority of the Fener Patriarch is accepted, Istanbul will become the center of all Orthodoxy and become the second Vatican..." Is it so? The picture in the Orthodox world is as follows: The Ukrainian Church does not accept the authority of Istanbul. The churches of Bulgaria and Serbia are also independent. The Greek Church, which should be the natural sphere of influence of Bartholomew I, does not involve him in its internal affairs. In fact, 4 years ago, when the head of the Greek Church, Patriarch Christodulos, raised a flag and Bartholomew supported the Simitis Government's decision to remove the religion section from the new identity cards, all trouble broke loose. This was followed by the exclusion of Bartholomew in the election of three metropolitans for Northern Greece, and the tension turned into a crisis. The two patriarchs made peace - reluctantly - 6 months ago.

We saved the most important for last; The religious leader of the Russians, who constitute the largest group of Orthodox Christians (140 million), Moscow Patriarch Alexis II, does not even address the Fener Patriarch. “What an Ecumenical thing,” he says, “He should give up this love and mind his own business…” The Orthodox are talking about a division similar to the one in the 9th century.”

In short; The ecumenism of Bartholomew I is like the rector of Al-Azhar trying to declare himself caliph. Let's see if we can overcome these fears one day.