Kendi kendimize sorun yaratıp sonra onları unutturmaya çalışmakta bizim kadar becerisi olan millet var mı bilmiyorum. “Mavi Vatan” bunların en sonuncusu. Ülke içinde heyecan yaratan bu “doktrin” dış dünyanın tepkisini uyandırınca, ona dayanarak Libya ile imzalanan ancak hiç bir zaman yürürlüğe giremeyen deniz yetki alanı anlaşması ile birlikte unutulmaya terk edildi.
Bir özelliğimiz de Sevr sendromundan kurtulamamak, geçmişin geçmişte kaldığını bir türlü görmemek, 100 yıl öncesini hala her gün yaşamaktır galiba.
Geçtiğimiz günlerde bunun bir örneğini daha yaşadık. Patrik Bartholomeos 14-16 Haziran tarihlerinde İsviçre’nin Bürgenstock sayfiye kasabasında düzenlenen Ukrayna destek konferansına davet edildi ve ortaya çıkan belgeyi katılımcı çoğu devlet temsilcileriyle imzalaması yine bir bardak suda fırtına yarattı. Hatırlayanlar için Bürgenstock kasabasının yakın tarihimizde bir yeri zaten vardı. Kıbrıs’ın AB’ne katılma antlaşması imzalanmadan hemen önce soruna bir çözüm arayışı bulmak için yapılan konferans da orada toplanmış ve her zamanki gibi başarısızlıkla sonuçlanmıştı.
Patriğin hangi sıfatla toplantıya katılmış olması hemen alışılmış tartışmalara yol açtı. Kimisine göre Patrik devlet başkanı olarak imza atmış, kimisine göre Dışişleri Bakanının da aynı toplantıda bulunmasının ülkemizin bu sıfatı veya en azından ekümeniklik iddiasını tanımış olması anlamına gelirmiş, bütün bunlar Lozan Antlaşmasına aykırıymış ve ülkemizi Sevr’deki gibi parçalamak isteyenlerin yeni bir tezgahıymış. Televizyonlarda ve gazete sütunlarında boy gösteren sivil, asker, akademisyen vs bir çok kişi bağıra bağıra her türlü iddiayı dile getirmiş, ülkenin karşılaştığı bu yadsınamaz olduğunu düşündükleri tehlikeye karşı hep birlikte mücadele etme uyarısında en heyecanlı bir şekilde bulunmuşlardır. Hatta, Kanalistanbul projesinin aslında bir Rum-Yunan-emperyalist planı olduğunu, kanalın inşasıyla yaratılacak ve İstanbul’un Avrupa yakasını kıtadan ayıracak adada Patrikhane yönetiminde bir çeşit Vatikan devleti kurulmasının amaçlandığını iddia edene dahi rastladım. Daha çok “muhalif” televizyon kanallarında boy gösteren bu sözde uzmanların Yunanistan nüfusunun tamamını İstanbul’a taşısanız şehrin mevcut nüfusunun ancak yarısına tekabül edeceğini düşünmüyor, yine paranoyak fobilerinin içinde boğulmayı tercih ediyorlar. Tabii ülkemizin gündemi baş döndürücü bir şekilde değiştiği için konu birkaç gün içinde unutuldu gitti. Yine de bazı gerçekleri, işe yarayacağı için değil de sırf kayda geçirmek niyetiyle hatırlatmakta fayda var. Belki bazı okuyucular Patrikhaneye gelecekte atfedilecek ülkemizi parçalayıp egemenliğini ilan etme teşebbüsü olarak görülecek olaylarda bu yazıyı hatırlarlar.
İlk ve belki en önemli söylenecek şey, Murat Bardakçı’nın yıllar önce yazdığı bir yazıda belirttiği gibi Lozan Antlaşmasında Patrikhane ile ilgili “değil bir madde, bir kelime dahi yoktur”. TV kanallarında ve gazete sütunlarında gözleri dönmüş vaziyette her türlü yanlış bilgiyi yayanların bunu bilmediğine inanmak mümkün değil. Demek ki bile bile uyduruyorlar.
Konferans sırasında Türkiye Patrikhanenin ülke topraklarından çıkartılmasını talep etmiş, ancak bu talep kabul görmemişti. Statüsü ile ilgili olarak da Konferansta kabul edilmiş herhangi bir belge yoktur. Türkiye Patrikhaneyi o sıralarda nüfusu 150.000 civarında olan İstanbul’un Rum/Yunan nüfusuna dini hizmetler götürecek bir kurum olarak görmüştü. Diğer ülkeler ise Patrikleri bunun ötesinde şu sıralarda sayıları 300 milyonu bulan dünya Ortodokslarının lideri veya en azından liderlerinin önde gelenlerinden biri olarak görmüşlerdir. Patriklerin böyle bir rolü olamayacağını öngören uluslararası toplumun kabul ettiği herhangi bir bağlayıcı metin yoktur. Türkiye bu rolü kabul etmemekte tabii ki serbesttir. Zaten Müslüman bir ülkenin Ortodoks Hıristiyanların kendi iç tartışmalarına konu teşkil eden Patrikhanenin statüsü hakkında görüş serdetmesi biraz saçma olurdu. Ancak aynı şekilde bu konuda bir uluslararası belge olmadıkça başka ülkelerin Patrikhaneye farklı bir hüviyet vermesini engelleme imkânı yoktur. Tek yapılabilecek şey, Patrikhaneyi Türkiye dışına çıkarmaya yeniden çalışmak ki Lozan’dan sonra şimdiye kadar hiçbir hükümet buna teşebbüs etmemiştir. Kâr zarar hesabının en azından bu konuda iyi yapıldığı anlaşılmaktadır. Bundan da en azından ben memnuniyet duyduğumu söyleyebilirim.
Lozan öncesinde, Kurtuluş Savaşı sırasında, Patrikhaneye yerli malı bir rakip üretme fikri ortaya çıkmış ve Türk Ortodoks kilisesi adı altındaki bu kurumun Anadolu Ortodoks Hıristiyanlarını Patrikhaneden ayırması hedeflenmiştir. Tabii mübadele neticesinde Anadolu’da Ortodoks Hıristiyan kalmayınca yeni kilise işlevsiz kalmıştır. Ancak İstanbul’u bilenler babadan oğula “Patrik” unvanını tevarüs eden ailenin Karaköy’de zamanında devletçe el konan küçük bir kilisede idame-i hayat ettiklerini bilirler. Dünyanın başka yerinde babadan oğula geçen Hıristiyan dini liderlik var mı bilemiyorum. En azından ben duymadım
Kendim de bir Ortodoks Hıristiyan olmadığıma göre Patrikhanenin diğer Ortodoks kiliseleri ile ilişkisi hakkında görüş beyan edecek konumda hissetmiyorum kendimi. Televizyonlara çıkan ve gazete sütunlarını işgal eden yorumcuların bu ilişkiler ve kiliseler arasındaki önde gelim gibi konular hakkında gayet akademik bilgiler öne sürerek, Patrikhanenin aslında o kadar da önemli bir kurum olmadığını, Ortodoksların büyük bir bölümünün Patriği lider olarak kabul etmediğini anlatmaya çalışmışlardı. Maksat onu küçümsemekti.
Ne yazık ki dünya Patrikhaneyi öyle görmüyor. İstesek de istemesek de Patrik Bartholomeos dünyanın sayılı saygın dini liderlerinden biri olarak görülüyor. Bir ülkeye gittiğinde devlet başkanını ziyaret eder, o ülkede Ortodoks cemaatinin düzenlediği faaliyetlere katılır. Patriğin çevre sorunlarına duyarlı olduğu bilinmektedir. Bu alandaki birçok uluslararası toplantılara katılır.
Hükümetlerimiz geçmişte Patrikhanenin yurt dışı faaliyetlerini görmezden gelir, bunları uzaktan izlemekle yetinirdi. Bundan 25-30 yıl önce, yani AKP öncesinde bence haklı olarak bir yaklaşım değişikliğine gidildi. Yunanistan ile resmi veya gayrı resmi bir mutabakat yoluyla patrik ziyaretleri için bir protokol uygulanmaya başladı. Sanırım bu hala devam ediyor.
Bundan 20 yıl kadar önce Patrik Bartholomeos benim Büyükelçi olduğum Kore’nin başkenti Seul’u ziyaret etti. Ziyaretinden önce takriben 30.000 kişiden oluşan yerli Ortodoks kilisesinin başı olan Yunan uyruklu metropoliti Büyükelçilikte kabul ettim. Beş yılda bir Kore’yi ziyaret eden Patriğin önceki gelişlerinde uygulanan programı dosyalardan tetkik etmiştim. Buna göre Türkiye Büyükelçisi Patrik onuruna bir öğle yemeği veriyor, o yemeğe Yunanistan Büyükelçisini davet ediyor, Yunanistan Büyükelçisi de akşam yemeği veriyor, o yemeğe de Türkiye Büyükelçisini çağırıyordu. Metropolite bu programı uygulamaya hazır olduğumu söyledim. Kore Cumhurbaşkanı tarafından kabul edildiğinde Yunanistan Büyükelçisi hazır bulunduğu takdirde, benim de orada bulunmam gerektiğini belirtmem üzerine, Patriğe Cumhurbaşkanı ziyaretinde Yunanistan Büyükelçisine refakat etmesinin söz konusu olmadığını söyledi. Patrik oradaki bir kilisenin restorasyon çalışmalarının sona ermesi münasebetiyle gelmişti o sefer Seul’a. Yapılacak törene beni de davet edeceklerini söyleyince, bana gönderilecek davetiyede “ekümeniklik” sıfatının kullanılmaması gerektiğini, bizim gözümüzde Fener Rum Patriği olduğunu hatırlattım. Gelen davetiyede öyle yazıyordu. Ancak diğer konuklara giden davetiyelerde ekümenik unvanının kullanıldığına şüphe yok.
Patrik için verdiğimiz öğle yemeği ilk karşılaşmamız olmuştu. O tarihlerde internet gelişmemişti. Beraberinde büyük bir incelikle İstanbul gazetelerinden kocaman bir demet getirmişti. Ayrıca hediye olarak üstünde imzası olan küçük bir gümüş tepsi verdi. Tepside ekümenik unvanının yer almamasına dikkat ettiklerini hatırlıyorum.
Öğle yemeğinde Yunanistan Büyükelçisi ve Patriğe refakat eden çeşitli ülkelerden gelen papazlar bulunduğu için hep İngilizce konuştuk. Yalnız bir noktada Patrik Yunanistan Büyükelçinin söylediği bir şeyle mutabık olmadığını bana Türkçe anlatmıştı.
Akşam yemeğine Yunanistan Büyükelçisi Ortodoks nüfusun bulunduğu bölge ülkelerinin, yani Rusya, Avustralya ve Yeni Zelanda Büyükelçilerini davet etmişti. Rus Büyükelçisi kendisi gelmeyip yemeğe Müsteşarını göndermişti. Diğer Büyükelçiler benden kıdemli olmalarına Patriğin yanına ben oturtulmuştum. Bütün yemek boyunca benimle herkesin fark edeceği şekilde Türkçe konuştu. Kilisenin problemlerini, özellikle Heybeliada Ruhban Okulu sorununu anlattı. Okul için üniversite değil, meslek lisesi statüsü istediğini, benim mezun olduğumu öğrendiği İstanbul Saint-Joseph Lisesi gibi bir yabancı müdür, bir Türk müdür yardımcısı, müfredatın bir meslek lisesinde uygulanana benzer olabileceğini anlattı.
Yemek sonrasında çok güzel bir İngilizceyle yaptığı konuşmayı “hepinizi güzel ülkemiz Türkiye’ye bekliyorum” diye bitirdi. Öyle anlıyorum ki ülke dışında yaptığı konuşmaları sık sık o şekilde bitiriyor.
Patrik ayrıldıktan sonra yanıma gelen, dostluğumuz hala devam eden ve o tarihe kadar Türkiye’yi henüz görmemiş ve bölgemiz sorunlarıyla pek ilgilenmemiş olan Yeni Zelanda Büyükelçisi, “kafam karıştı, ben bunu Yunan kilisesinin başı sanıyordum, oysa seninle Türkçe konuştu ve bizi Türkiye’ye davet etti” dedi. Ben de ayak üstü Patrikhaneyi anlattım, Patriğin İstanbul’da yaşadığını, Türkiye’de doğduğunu, Türk vatandaşı olduğunu ve Türk ordusunda askerlik yaptığını söyledim. Kafası iyice karışan Yeni Zelanda’lı dostum “o takdirde bu yemeği niye sen vermedin de Yunanistan Büyükelçisi verdi” diye sordu haklı olarak. Ben de Patriği öğle yemeğinde ağırladığımı ancak kendisinin de bildiği gibi yemek odamızın çok büyük olmaması nedeniyle onu çağıramadığımı anlattım. Yunanistan Büyükelçisi verdiği yemeği bir otelde düzenlemişti.
Patriğin Cumhurbaşkanını ziyareti ve kilisenin yeniden açılış töreni Kore basınında haliyle ilgi uyandırdı. Çok dikkatli konuşan Patrik bizi incitecek şeyler söylememeye özen gösterdi. Zaten hem daha önce hem daha sonra yaptığı konuşmalarda itiraz edeceğimiz bir şey söylediğini duymadım.
Bürgenstock konferansına Patriğin katılması kadar doğal bir şey olamaz. Rusya’nın saldırısına uğrayan Ukrayna’nın 36 milyonluk nüfusunun yarısı Ortodoks. Ukrayna 2014 yılında ilk defa Rusya’nın saldırısına uğradıktan birkaç yıl sonra 2019 yılında Moskova kilisesi ile bağlar kopartılmış ve Ukrayna Ortodoks kilisesi Patrikhaneye bağlanmıştır. Tabii bu Putin’in hoşuna gitmemiştir. Ancak Bürgenstock konferansının marjında Cumhurbaşkanı Zelenskyy Patrik Bartholomeos ile kamuya açıklanan bir görüşme yapmıştır. Zelenskyy’nin bu konuya verdiği önemin açık bir işaretidir. Zaten Patriğin Bürgenstock’a onun isteği üzerine davet edildiği sonradan açıklandı. İmza konusunda ise Konferanstan 15 gün sonra Patriğin imzasının sonuç belgesinden çıkarıldığı ilan edildi ancak katılımcıların konferans bitiminde alıp götürdüğü belgeden Patriğin imzasının 15 gün geçtikten çıkarılmasının tek anlamı bizdeki ulusalcı çevrelere bir çiçek atmak olduğu açıktır.
Diğer taraftan, Lozan Antlaşmasının imzalandığı tarihte İstanbul Rumlarının sayısı şehrin toplam nüfusunun nerede ise 1/3’ine tekabül ediyordu. Patrikhanenin görevinin onlara dini hizmet vermek olduğunu iddia etmek anlam ifade edebilirdi. Cumhuriyet döneminde nerede ise aralıksız bir şekilde izlenen azınlıkları eritme politikası neticesinde bu sayı bugünlerde 900’e kadar inmiştir. Patrikhanenin görevini 900 kişiye dini hizmet vermekle sınırlamaya çalışmak akla ziyandır. Ülkemizi yönetenler ve kanaat önderleri rasyonel bir şekilde hareket etmiş olsalardı, bu söylemden çoktan vazgeçmiş olurlar ve Patrikhanenin ülkemizde bulunmasının ülkemize değil zarar vermek, tersine insan hakları karnesinin özellikle şimdiki gibi bozuk olduğu dönemlerde ender bir hoşgörü örneği teşkil ettiği için bir zenginlik unsuru teşkil edeceğini anlarlardı.
Hıristiyan kiliselerinin dogmalarının belirlenmesinde kilit rol oynayan Nikea (İznik) Konsilinini 2025 yılında kutlanacak 1700’üncü yıldönümü münasebetiyle Papa Francis’in ülkemizi ziyaret etmesi için Patrik Bartholomeos’un ona yaptığı daveti kabul ettiği bu yazıyı hazırladığım sıralarda açıklandı. Ziyaret tarihi yaklaştıkça ülkemizdeki ulusalcı/İslamcı çevrelerinin öfkesi muhtemelen kademeli olarak kabaracaktır. Yanılmayı çok isterim ama ziyaretin engellenmesine kalkışılması, en azından iktidarın izni olmadan kuşun uçamadığı ülkemizde aleyhte gösteriler yapılması kuvvetle muhtemeldir. Oysa bu ziyaretin hoşgörü örneği teşkil edebileceği ve ülkemizin çok bozuk olan insan hakları siciline küçük de olsa olumlu bir katkıda bulunabileceğini düşünenlerin iktidar çevrelerinde bulunabileceğini ummak istiyorum. Ancak bu ümidimin gerçekleşebileceğinden de maalesef emin olamiyorum.
I don't know if there are any people as skilled as we are at creating problems for ourselves and then trying to make us forget them. “Blue Homeland” is the latest of these. When this "doctrine", which created excitement within the country, aroused the reaction of the outside world, it was left to be forgotten along with the maritime jurisdiction agreement signed with Libya based on it, but which never came into force.
I guess one of our characteristics is that we cannot get rid of Sevres syndrome, we never see that the past is in the past, we still live 100 years ago every day.
We experienced another example of this recently. Patriarch Bartholomew was invited to the Ukrainian support conference held in the Swiss resort town of Bürgenstock on June 14-16, and signing the resulting document with representatives of most participating states created a storm again. For those who remember, the town of Bürgenstock already had a place in our recent history. The conference held to find a solution to the problem was held there just before the signing of the Cyprus EU accession agreement, and as usual, it ended in failure.
The capacity in which the patriarch attended the meeting immediately gave rise to the usual debates. According to some, the Patriarch signed as the head of state, according to some, the presence of the Minister of Foreign Affairs at the same meeting meant that our country had recognized this title or at least its claim to be ecumenical, all of this was against the Treaty of Lausanne and was a new plot of those who wanted to disintegrate our country like in Sèvres. Many people, including civilians, soldiers, academics, etc., who appeared on television and in newspaper columns, voiced all kinds of allegations loudly and warned in the most excited way to fight together against this danger that they thought was undeniable facing the country. In fact, I even came across someone who claimed that the Kanal Istanbul project was actually a Greek-Greek-imperialist plan, and that the aim was to establish a kind of Vatican state under the management of the Patriarchate on the island that would be created by the construction of the canal and separate the European side of Istanbul from the continent. These so-called experts, who mostly appear on "opposition" television channels, do not think that if you move the entire population of Greece to Istanbul, it would only correspond to half of the city's current population, and they prefer to drown in their paranoid phobias. Of course, the issue was forgotten within a few days as our country's agenda changed in a dizzying way. Still, it is useful to remind some facts, not because it will be useful, but just to record them. Maybe some readers will remember this article in case of events that will be attributed to the Patriarchate in the future and will be seen as an attempt to divide our country and declare its sovereignty.
The first and perhaps most important thing to say is that, as Murat Bardakçı stated in an article he wrote years ago, "there is not even a word, let alone an article" regarding the Patriarchate in the Treaty of Lausanne. It is impossible to believe that those who are wildly spreading all kinds of false information on TV channels and in newspaper columns do not know this. This means they are making it up on purpose.
During the conference, Türkiye requested the removal of the Patriarchate from the country's territory, but this request was not accepted. There is no document accepted at the Conference regarding its status. Turkey saw the Patriarchate as an institution that would provide religious services to the Greek/Greek population of Istanbul, whose population was around 150,000 at that time. Other countries, on the other hand, have seen the Patriarchs as the leaders or at least one of the leading leaders of the world Orthodox Christians, whose number currently reaches 300 million. There is no binding text accepted by the international community that stipulates that patriarchs cannot have such a role. Türkiye is of course free to reject this role. It would be a bit ridiculous for a Muslim country to express an opinion on the status of the Patriarchate, which is a subject of internal debate among Orthodox Christians. However, unless there is an international document on this subject, it is not possible to prevent other countries from giving a different identity to the Patriarchate. The only thing that can be done is to try again to take the Patriarchate out of Turkey, which no government has ever attempted after Lausanne. It is understood that the profit and loss calculation is done well, at least in this regard. At least I can say that I am pleased with this.
Before Lausanne, during the War of Independence, the idea of producing a locally made rival to the Patriarchate arose, and this institution under the name of the Turkish Orthodox church was aimed to separate Anatolian Orthodox Christians from the Patriarchate. Of course, as a result of the population exchange, there were no Orthodox Christians left in Anatolia, and the new church became dysfunctional. However, those who know Istanbul know that the family, who inherited the title of "Patriarch" from father to son, lived in a small church in Karaköy that was confiscated by the state at the time. I don't know if there is any hereditary Christian religious leadership anywhere else in the world. At least I didn't hear it
Since I am not an Orthodox Christian myself, I do not feel in a position to express an opinion about the Patriarchate's relationship with other Orthodox churches. The commentators who appeared on television and occupied newspaper columns claimed very academic information about these relations and the importance of the churches, and tried to explain that the Patriarchate was not such an important institution and that the majority of Orthodox Christians did not accept the Patriarch as their leader. The purpose was to belittle him.
Unfortunately, the world does not see the Patriarchate that way. Whether we like it or not, Patriarch Bartholomew is considered one of the most respected religious leaders in the world. When he goes to a country, he visits the head of state and participates in the activities organized by the Orthodox community in that country. It is known that the patriarch is sensitive to environmental problems. He participates in many international meetings in this field.
In the past, our governments ignored the Patriarchate's activities abroad and were content to watch them from afar. 25-30 years ago, that is, before the AKP, I think there was a rightful change in approach. A protocol for patriarchal visits began to be implemented through a formal or informal agreement with Greece. I think this is still going on.
About 20 years ago, Patriarch Bartholomew visited Seoul, the capital of Korea, where I was the Ambassador. Before his visit, I received the Greek metropolitan, who is the head of the local Orthodox church of approximately 30,000 people, at the Embassy. I had examined the program implemented in the previous visits of the Patriarch, who visits Korea every five years, from the files. Accordingly, the Turkish Ambassador was hosting a lunch in honor of the Patriarch, inviting the Greek Ambassador to that meal, and the Greek Ambassador was hosting a dinner and inviting the Turkish Ambassador to that meal. I told the Metropolitan Municipality that I was ready to implement this program. When I stated that if the Greek Ambassador was present when he was received by the Korean President, I should also be there, the Patriarch said that it was out of the question for the President to accompany the Greek Ambassador during his visit. The Patriarch came to Seoul that time to mark the completion of the restoration work of a church there. When they said that they would invite me to the ceremony, I reminded them that the adjective "ecumenical" should not be used in the invitation that would be sent to me, and that in our eyes, he was the Fener Greek Patriarch. That's what it said on the invitation. But there is no doubt that the title ecumenical was used in invitations to other guests.
The lunch we gave for the Patriarch was our first meeting. The internet was not developed at that time. He very kindly brought with him a huge bunch of Istanbul newspapers. He also gave me a small silver tray with his signature on it as a gift. I remember that they were careful not to include the ecumenical title on the tray.
Since there were priests from various countries accompanying the Greek Ambassador and the Patriarch at lunch, we always spoke English. However, at one point the Patriarch explained to me in Turkish that he did not agree with something the Greek Ambassador said.
The Greek Ambassador invited the Ambassadors of the countries in the region with Orthodox populations, namely Russia, Australia and New Zealand, to the dinner. The Russian Ambassador did not come himself but sent his Undersecretary to the dinner. Although the other Ambassadors were senior to me, I was seated next to the Patriarch. Throughout the meal, he spoke to me in Turkish in a way that everyone noticed. He explained the problems of the church, especially the problem of Heybeliada Seminary. A foreign principal and a Turkish assistant principal told me that he wanted the status of a vocational high school for the school, not a university, and that the curriculum could be similar to that implemented in a vocational high school, just like the Istanbul Saint-Joseph High School, from which he learned that I graduated.
After the meal, he finished his speech in very good English by saying, "I am waiting for you all to our beautiful country, Turkey." I understand that she often ends her speeches abroad this way.
The New Zealand Ambassador, who came to me after the Patriarch left, with whom our friendship still continues, and who had not seen Turkey yet and was not very interested in the problems of our region until that date, said, "I was confused, I thought this was the head of the Greek church, but he spoke to you in Turkish and invited us to Turkey." “He did,” he said. I quickly explained the Patriarchate, said that the Patriarch lives in Istanbul, was born in Turkey, is a Turkish citizen and served in the Turkish army. My friend from New Zealand, who was very confused, rightly asked, "Then why didn't you give this meal, but the Greek Ambassador gave it to me?" I told him that I had hosted the Patriarch for lunch, but as he knew, I could not invite him because our dining room was not very large. The Greek Ambassador held his dinner in a hotel.
The Patriarch's visit to the President and the reopening ceremony of the church naturally aroused interest in the Korean press. Speaking very carefully, the Patriarch took care not to say things that would hurt us. In fact, I have not heard him say anything that we would object to in his speeches, both before and after.
There is nothing more natural than the Patriarch's participation in the Bürgenstock conference. Half of the 36 million population of Ukraine, which was attacked by Russia, is Orthodox. A few years after Ukraine was attacked by Russia for the first time in 2014, ties with the Moscow church were severed in 2019 and the Ukrainian Orthodox church was attached to the Patriarchate. Of course, Putin did not like this. However, on the margins of the Bürgenstock conference, President Zelenskyy had a publicly disclosed meeting with Patriarch Bartholomew. It is a clear sign of the importance Zelenskyy attaches to this issue. It was later announced that the Patriarch was invited to Bürgenstock at his request. Regarding the signature, it was announced that the Patriarch's signature was removed from the final document 15 days after the conference, but from the document that the participants took away at the end of the conference, it is clear that the only meaning of removing the Patriarch's signature after 15 days is to throw flowers at our nationalist circles.
On the other hand, at the time the Treaty of Lausanne was signed, the number of Greeks in Istanbul corresponded to almost 1/3 of the city's total population. It would make sense to claim that the duty of the Patriarchate was to provide them with religious services. As a result of the policy of dissolving minorities, which was followed almost continuously during the Republic period, this number has decreased to 900 nowadays. It is pointless to try to limit the duty of the Patriarchate to providing religious services to 900 people. If the rulers of our country and opinion leaders had acted rationally, they would have long since given up on this discourse and understood that the presence of the Patriarchate in our country would not cause harm to our country, but would instead be an asset as it constitutes a rare example of tolerance, especially in times when the human rights record is as bad as it is now.
It was announced at the time I was writing this article that Pope Francis accepted the invitation of Patriarch Bartholomew to visit our country on the occasion of the 1700th anniversary of the Council of Nicea (Nicea), which played a key role in determining the dogmas of Christian churches, to be celebrated in 2025. As the date of the visit approaches, the anger of the nationalist/Islamist circles in our country will probably rise gradually. I would very much like to be wrong, but it is highly probable that an attempt will be made to prevent the visit, or at least adverse demonstrations will be held in our country, where birds cannot fly, without the permission of the government. However, I would like to hope that there may be those in the ruling circles who think that this visit can set an example of tolerance and make a positive, albeit small, contribution to our country's very bad human rights record. However, unfortunately, I cannot be sure that this hope will come true.
