Laik siyaset ve laik sosyolojinin bugünlere gelişteki sorumluluğu (9): “Emperyalizmin beşinci kolu misyonerler”e karşı kampanya
Bu dizinin altıncı bölümünde, milliyetçilerin ve ulusalcıların ürettiği, askeri vesayet rejiminin de tepe tepe kullandığı bir ‘öcü’den şöyle bir söz etmiş, ayrıntılarına sonraki bölümlerde gireceğimi söylemiştim. Bu ‘öcü’nün adı ‘misyoner tehlikesi’ydi ve onu şu tek paragrafla anmıştım:
“Yaşı fazla genç olanlar o günlerdeki irtica karşıtı kampanyayı kafalarında bir yere oturtabilirler, yadırgamazlar. Fakat anti-misyoner kampanya için muhtemelen ‘o da ne’ diyeceklerdir, çünkü milliyetçilerin ve ulusalcıların yıllarca Türkiye’nin ‘beka meselesi’ olarak iktidarın tepesinde boza pişirdiği ‘Türkiye Hıristiyan oldu olacak’ korkusunu bugünün Türkiye’sine bakıp da anlamak mümkün değil; çünkü böyle gerçek bir tehlike olsaydı bugüne hiç değilse izleri kalırdı, ama kalmadı.”
Sırf bu bile ‘misyoner tehlikesi’nin zamanında bütünüyle uydurulmuş olduğunu göstermeye yeter. Fakat uydurulmuş olması etkili olmasını engelleyemedi.
Dizinin bu bölümünde, Milli Güvenlik Kurulu’nun da (MGK) büyük bir tehlike olarak onayladığı “2003-2007 arasında Türkiye’deki misyoner faaliyetleri” bahsi var.
***
‘2007’ kitabı: Dokuzuncu bölüm, “Emperyalizmin beşinci kolu misyonerler”e karşı kampanya
Bu kitabın önceki bölümlerinde ele aldığımız ‘irtica tehlikesi’ kendisinden beklenen faydayı sağlamış, laik-seküler kesimleri önemli ölçüde birleştirmişti fakat kısa bir süre içinde anlaşıldı ki korkunun yoğunlaşması için başka kaynaklara da ihtiyaç vardı. “Emperyalizmin beşinci kolu misyonerlere karşı kampanya” işte bu çaresizlik içinde üretildi ve uygulamaya kondu.
Devlet merkezli bir kampanya
2003-2007 arasında “yüzlerce apartmanın bodrum katındaki kiliseler”e karşı yürütülen anti-misyoner faaliyet görünüşte birtakım milliyetçi ve ulusalcı STK’lar tarafından örgütleniyordu ama gerçekte bir devlet kampanyasıydı. Kampanyanın merkezinde doğrudan doğruya devletin merkezi olan Milli Güvenlik Kurulu (MGK) vardı. MGK, Türkiye’deki misyoner faaliyetlerini “milli birliğimize” yönelik büyük bir tehlike olarak görmüş ve bunu ilan da etmişti.
Kampanyanın görünürdeki amacı, “Müslümanların Hıristiyan misyonerlerce kandırılmasına engel olmak”, yani bir anlamda “dinimiz”i korumaktı.
Görünürdeki amaç buydu ama, gerçek amaç Türkiye’de “dini gericiliğin” yükselmekte olduğu, “Hıristiyan düşmanlığının” alıp başını gittiği yönünde bir algı yaratmak ve bu yolla Batı’yla Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) arasındaki mesafeyi açmaktı.
İslam’ın zaten “olağan şüpheli” olması ve bir sürü derdi bulunan Batı kamuoylarının Türkiye’de nelerin olup bittiğine dair nüanslı bir algıya sahip olamaması gibi nedenlerle, plan mükemmel bir biçimde işledi.
Oysa hakikat nüanslarda gizliydi ve şöyleydi: Devletin merkezinden başlatılan kampanya, toplum düzleminde “dincilik” tarafından değil, “milliyetçilik”, daha doğrusu “ulusalcılık” (dinden soyundurulmuş milliyetçilik) tarafından yürütülüyordu. Kampanyanın fikri zemini ise, İslam’dan ulusalcılığa devşirilmiş ilahiyat hocaları tarafından döşeniyordu. Bunların en önde gelenlerinden biri olan Prof. Zekeriya Beyaz, o dönemdeki faaliyetlerini 2011’de şöyle anlatacaktı:
“Doğrudur aslında, ben misyonerlere karşı halkımızı, gençlerimizi, çocuklarımızı sürekli uyardım. (…) Türkiye’de çok sayıda ev kiliseleri açıldı. Çocuklarımızın nicelerini Hıristiyan yaptılar, bunlara karşı duramadık. Bundan 5-6 yıl önceki o yoldaki mücadelemizi de bugün suç olarak karşımıza çıkartıyorlar.”
AK Parti zokayı yutuyor
Elbette bazı İslami çevreler de katkı veriyordu bu kampanyaya, hatta bir adım daha atıp AK Parti hükümetinin de kampanyanın pasif bir parçasını oluşturduğunu söyleyebiliriz. AK Parti kısmen görevi saydığı “dini korumak”, kısmen de iktidarının başlangıcında MGK’da askerlerle ortak bir noktada buluşmuş olmanın sevinciyle “misyonerliğe karşı kampanya”nın ardındaki planı sezemedi.
Darbe Günlükleri’ndeki bir pasaj, AK Parti’nin devlet merkezli misyonerlik kampanyası karşısındaki pozisyonunu ve ruh halini mükemmel bir biçimde gösteriyordu (23 Ocak 2004, MGK toplantısı):
“Çeşitli irticai ve bölücü hareketler ile misyonerlik faaliyetleri anlatıldı. Takdimin sonunda Devlet Bakanı M. Ali Şahin söz alarak; misyonerlik faaliyetinin çok tehlikeli olduğunu, bunun önlenmesi gerektiğini ifade etti. (…) Söz alan Başbakan, misyonerlik ile mücadelenin [amacının] iyi Müslüman yetiştirmek olduğunu, bu nedenle Diyanet İşleri Başkanlığı’nın yayınladığı Kuran kursları yönetmeliğinin bir gereklilik olduğunu ama bu konunun yanlış anlaşıldığını belirtti.”
Kampanyanın sönümlenmesinden yıllar sonra yayımlanan WikiLeaks belgelerinin misyonerlerle ilgili bölümü de, AK Parti’nin, kendi kuyusunu kazmak için üretilen bu “tehlike”nin gerçek niteliğini kavrayamamak bir yana, kuyu kazıcılara kazma da yetiştirdiğini ortaya koyuyor. Belgelerden anlıyoruz ki o dönemde ABD’li diplomatlar bilhassa Diyanet İşleri Başkanlığı üzerinden yürütülen misyonerlik karşıtı propagandanın şiddete yol açabileceği hususundaki kaygılarını hükümete açık bir biçimde iletmişler. Ne kadar haklı olduklarını, sonraki boğazlamalardan, cinayetlerden anlayabiliyoruz.
Hrant Dink’ler konuşabilseydi…
AK Parti o yıllarda, bir yandan da Batı’ya, kendi iktidarının Hıristiyan din adamlarına ve azınlıklara yönelik saldırılarla hiçbir ilişkisinin bulunmadığını anlatmaya çalışıyordu.
Tabii, Müslümanlıkla ilgili ezberleri gitgide katılaşmakta olan Batı kamuoyları üzerinde hiçbir etki yapmadı bu savunma. Onların aklı, en kuvvetli vurguyu “laiklik” üzerine yapan bir ideolojik-siyasi çizginin misyonerleri düşmanlaştırma, azınlıkları düşmanlaştırma gibi faaliyetler içinde olmasını almıyordu.
Aslında Batı kamuoylarına bunu en iyi, işin aslını topraktan-hayattan öğrenen ve bizzat kendilerini tehdit altında hisseden o Hıristiyan din adamları, azınlıklar anlatabilirdi. Fakat AK Parti o zamanlar onların konuşmaları için, dünyaya tehdidi nasıl algıladıklarını anlatmaları için yapılması gerekenleri yapmadı. Eh, onlar da sesleri çıkarsa “yerleri bellenir” diye susmayı tercih etti. Oysa ihtiyaç duydukları atmosfer sağlanabilseydi, aşağı yukarı Hrant Dink’in ABD’li diplomatlara not ettirdiği gibi konuşacaklardı (yine WikiLeaks kriptolarından):
“Türkiye’de hangi siyasi partinin ‘gerçek laikliği’ temsil ettiği sorulduğunda, Dink ‘AKP’ cevabını verdi. Bir dinî azınlık mensubu olarak, İslam eğilimli bir partinin gücünü artırmasından korkup korkmadığı sorulduğunda ise ‘Hayır’ dedi. Kemalizmden vazgeçmenin Şeriat düzenine yol açmayacağından neden bu kadar emin olduğu sorulunca, Dink’in cevabı, ‘Bunun bizi Şeriat düzenine değil ama demokrasiye götüreceğine inanıyorum’ oldu. Buna niye inandığı sorulduğunda ise, Dink, ‘Kemalistler demokratik değil. Ben Ermeni olduğumu söylediğim için Kemalist bir devlet tarafından yargılandım. İslamî bir yönetimle böyle bir tecrübem hiç olmadı’ dedi.”
AK Parti ve hükümet o dönemdeki tutumunun akıl dışılığını ne zaman anlamıştır, bunu bilmiyoruz… Belki ancak misyonerlere, Hıristiyan din adamlarına ve azınlıklara fiili saldırılar başlayınca…
NOT. Bu dizinin son bölümünde (sonraki yazıda): ‘2007’ kitabına bugünden bir ek: Laik-seküler muhalefet geçmiş pratiğinden gerekli dersleri çıkartabildi mi?
___________
SABİTLENMİŞ SUNUM
“Laik siyaset ve laik sosyolojinin bugünlere gelişteki sorumluluğu” başlıklı bu dizi çok uzun sürecek, çünkü aşağıda okuyacağınız gibi 10 yıl önce kaleme alınıp yayımlanmayan bir kitabın yeni ilavelerle tefrika edilmiş hali bu…
Dizi arasına zaman zaman güncel yazılar da girecek, dolayısıyla diziyle ilk kez karşılaşacak olanların “nereden çıktı bu” dememesi ve önceki bölümlerle bağlantısını kurması için böyle bir “sabitlenmiş sunum”u gerekli gördüm. Bu sunum her bölümün sonunda tekrar edecek.
***
Demokratlık ve liberallik Türkiye’de ne zamandır küfür terimi olarak tedavülde… Küfrü daha da okkalı kılmak için onlara kestirmeden “yetmez ama evet”çi deniyor. Bu damganın ne kadar işlevsel olduğu, yeni bir TV dizisinde yer alan “O vatan haini ‘yetmez ama evet’çi içerde mi” repliği etrafında sosyal medyada düzenlenen şenlik üzerinden bir kez daha ortaya çıktı.
“Yetmez ama evet”çilere karşı yıllardır sürdürülen saldırganlık, futbol kulübü yöneticilerinin kendi başarısızlıklarının faturasını hakemlere yıkmasına çok benziyor. Aynı onun gibi, seçimle gelmiş bir iktidarı başta TSK olmak üzere ‘kurumlar’ üzerinden hal’etmeye girişerek Türkiye’yi feci bir otoriterliğe sürüklemede oynadıkları rolü görünmez kılmak isteyenler, faturayı “yetmez ama evet”çi dedikleri demokratlara ve liberallere ciro etmek için yıllardır -kabul edelim- başarılı bir performans sergiliyor.
AK Parti demokratların ve liberallerin başlangıç yıllarında kendisine açtığı krediden muhakkak ki faydalandı, fakat onun katbekat fazlasını kendisini ‘iç düşman’ olarak kodlayan modern-laik kesimlerin husumetinden türettiği mağduriyet algısından elde etti; ne var ki demokratlar ve liberaller bitmez tükenmez bir “sizin yüzünüzden” saldırısına maruz kalırken meselenin bu yanı yokmuş gibi davranıldı.
2012 yılının ortalarında, başlığı ‘2007’ olan bir kitap çalışmasına başlamıştım. Niyetim, geniş gazete taramalarıyla ‘her şeyin belirlendiği’ o kırılma yılını ve oraya nasıl gelindiğini anlatmaktı. Olguları peş peşe sıralayınca doğal olarak karşımıza seçimle gelmiş bir iktidarı ‘kurumlar’ı kışkırtarak hal’etme hikâyesi çıkıyordu, yani bir mağduriyet hikâyesi… Ne var ki kitabın yazımını bitirdiğimde artık bizzat AK Parti birilerini mağdur eden bir iktidar kurmaya başlamıştı ve o koşullarda kitabı yayımlamak içimden gelmedi. Ve aradan 10 yıl geçtikten sonra, Etyen Mahçupyan’ın Gülsüm Ekinci’ye verdiği söyleşide (Serbestiyet, 15 Aralık 2023) yer alan şu iki paragraf düşüncemi değiştirdi.
“(…) Çok kısa bir süre AK Parti’nin belki de demokratlığa da gidebilecek bir istekliliği vardı. Ama laik kesimin destek vermemesi AK Parti içindeki dinamiği tekrar eski hamuruna, eski damarına geri döndürdü. Dolayısıyla AK Parti’nin ilk on yılı Türkiye açısından kaçırılmış çok çok büyük bir fırsat. Fakat aslında bunu ne AK Partililer ne de karşısındaki laikler idrak etti.”
(…)
“Kendi kabahatinle yüzleşmek istemezsin. Laik kesim ne yapıyor şimdi, bugünkü AK Parti’yi geriye projekte ederek kendini aklamaya çalışıyor: AK Parti zaten böyleydi, Tayyip Erdoğan zaten bu kafadaydı diyor. Şurası doğru, Erdoğan büyük ölçüde aynı kafadaydı ama AK Parti’yi Tayyip Erdoğan yönetiyor değildi, çok başka bir koalisyon yönetiyordu. [Laik kesim bunu idrak edebilseydi] AK Parti’de yaşanan bütün tasfiyelerin sonucunda neyi kaybettiğimizi de anlayabilirdi.”
İşte bu iki paragrafı okuduktan sonra, 2013’te yayımlamadığım kitabı özetleyerek ama bazı ilaveler de yaparak Serbestiyet’te tefrika etmeye karar verdim.
Bu dizide geçmiş yılları hatırlatıyorum, fakat iktidar bu geçmişi artık bir mağduriyet öyküsü olarak kullanamaz… Geçmişi, laik siyaset ve laik sosyolojinin bugünlere gelişteki sorumluluğunu, ‘kabahatlerini’ hatırlatmak için deşiyorum.