Yazılarımı düzenli bir şekilde takip edenler Türkiye-AB ilişkilerine sık sık döndüğümü görmüş olacaklardır. 40 yıllık meslek hayatımın nerede ise yarısını bu konu üzerinde çalışarak geçirmiş birisi olarak ve belki daha önemlisi ülkemizin AB içinde yerini almasıyla tarihinde ilk defa gerçek bir demokratik hukuk devleti olabileceğine, AB’nin daha önce yıllarca dikta rejimleri altında yaşamış İspanya, Portekiz ve Yunanistan gibi ülkelere yaptığı gibi bize de düzen ve ekonomik refah getirmesinin mümkün olduğuna inanmıştım.
Ne yazık ki bu ümit gerçekleşmedi ve her geçen gün kendi kendimize koyduğumuz üyelik hedefinden biraz daha uzaklaştık. Türkiye’ye adaylık statüsünün tanındığı 1999 yılından üyelik müzakerelerinin başladığı 2005 yılına kadar ülkemizi yönetenler demokrasi ve hukuk istikametinde bir çok reforma imza atmışlar, bu alanlarda AB standartlarına çok yaklaşmışlardı. En azından üyelik iradesine sahip olduklarına muhataplarını inandırmaya başarmışlardı. Ancak 2005 yılından itibaren bütün gelişmeler ters yönde olmaya başladı. Zaman içinde atılan bütün adımlar geri alındı, artık Türkiye hiçbir bakımdan AB kriterlerine uymayan bir ülke oldu.
Konunun temelinde ülkemizde bir çok insanın kabul etmediği, kabul etmek istemedikleri şekilde Kıbrıs sorunu yatmıştır. Başından itibaren sorun tarafımızdan küçümsenmiş, hatta AKP öncesi koalisyon hükümetleri döneminde Kıbrıs sorununun 1974 yılında çözüme ulaştığı, dış dünyanın yapacağı tek şeyin oradaki mevcut fiili durumun, yani adanın bölünmesinin kabul edilmesi olduğu çizgisi takip edilmişti. Bunun ötesine de gidilerek, ülkemizin AB için stratejik değerinin çok büyük olduğu, Kıbrıs gibi küçük bir adanın ülkemizin AB ile ilişkilerinde bir engel teşkil etmesinin mümkün olmadığı iddiasına dayalı ve maalesef gerçeklerden kopuk bir politika izlendi. Kıbrıs adasının AB’ne katılma antlaşmasının imzalanacağı 14 Nisan 2003 tarihinden önce soruna BM Genel Sekreteri Kofi Annan’nın kaleme aldığı plan çerçevesinde çözülmesinin AB ile ilişkilerimizin geleceği itibarıyla hayati önemde olduğunu düşünen AB içindeki dostlarımızın öğütlerine kulaklar tıkanmış, sadece Ankara ve Lefkoşa’da kendilerine mahsus ideolojik nedenlerle Türkiye’nin ve KKTC’nin AB ile bütünleşmesini istemeyenlerin sesi duyulmuştur.
Doğruya doğru, AKP iktidara geldiğinde çözüm için uğraştı ama geç kalınmıştı. Annan Planı üzerindeki müzakereler tıkanmıştı. Bu tıkanmada zamanın KKTC Başkanı rahmetli Denktaş’ın büyük rolü olmuştu. Hayattaki gayesi Kuzey Kıbrıs’ın Türkiye ile bütünleşmesi olan rahmetli Denktaş bunun gerçekleşmesinin ancak Türkiye AB dışında kaldığı takdirde mümkün olduğunu görüyordu. Bu hedefe ulaşmak için de ne yazık ki çözüm gayretlerine karşı amansız bir mücadele verdi. Türkiye’deki iktidar boşluğundan yararlanarak masadan kalktı ve Kıbrıs Cumhuriyetinin AB’ne katılma antlaşması Rum Yönetimi tarafından Annan Planı olmaksızın imzalandı. O tarihten itibaren Rumların bir çözüm istemesi için bir neden kalmamıştı. Türkiye hariç dünyanın tamamı tarafından adanın tek meşru temsilcisi olarak tanınan Rum yönetiminin iktidarı ve nimetlerini Türk toplumu ile paylaşma motivasyonu haliyle kalmamıştı. Türkiye Annan Planını destekleyip Türk toplumu da büyük bir çoğunlukla referandumda onu kabul ettiğinde iş işten geçmişti. Rumlar gönül rahatlığıyla Annan Planını reddettiler.
Sonraki dönemde bir süre KKTC’nin tabii olduğu izolasyonların kaldırılacağına ilişkin AB’nin sözleriyle kendimizi avuttuk. Oysa geçmişi bilenler, Yunanistan’ın 1981 AB üyesi olduğunda Türkiye ile ilişkileri engellemesine müsaade edilmeyeceğine ilişkin, üstelik yazılı olarak verilen sözlerin tutulamadığını çünkü Yunanistan karar alma mekanizmalarına katıldıktan sonra bu imkanı Türkiye ile ilişkilerin gelişmesini engellemek için kullandığını hatırlarlar. AB kuralları da bunu önleyecek nitelikte değil. Yirmi yıla yakın bir süre boyunca da bunu yaptı. Türkiye ile sorunların ancak AB ile ilişkilerde ilerleme ile çözüme yaklaşacağına inanan bir hükümet Yunanistan’da iktidara gelinceye kadar bu böyle devam etti. Kıbrıs Rumları 2004 yılından itibaren aynı şeyi yaptı. Hala aynı noktadayız. Yunanistan tecrübesini yaşamış ülkemizin Kıbrıs Rumlarından farklı bir davranışı nasıl beklediğine hep şaşmışımdır.
Kıbrıs’ın AB’ne katılmasından bu yana geçen yirmi yıl içinde her şey baş aşağıya gitti. Kıbrıs diyorum çünkü bilmeyenler için AB gözünde adanın tamamı AB içindedir. Yalnız AB müktesebatı Kuzeyde uygulanmaz. Dahası KKTC’nin Türkiye’den giden göçmenler hariç yerli halkı Rumlar tarafından verilen Kıbrıs Cumhuriyeti pasaportlarına sahip olup aynı zamanda AB vatandaşı sayılmaktadır. Kesin bir rakam mevcut olmamakla beraber KKTC’nin yerli halkının nerede ise tamamında Rum yönetiminin verdiği hüviyet ve pasaportlar olduğu tahmin edilmektedir. Bu da haliyle ilginç bir durum yaratmaktadır. Bağımsız bir devlet olduğunu iddia eden KKTC’nin nüfusunun göçmenler hariç ezici çoğunluğu başka bir ülke olduğu farz edilen Kıbrıs Cumhuriyetinin de vatandaşları. Bu garabetin dünyada başka bir örneği olduğunu sanmıyorum.
Kıbrıs’taki fiili durumun ve KKTC’nin ayrı bir devlet olarak tanınmaması Türkiye’de çoğu insan tarafından büyük bir haksızlık, hatta ülkemizin Avrupa’da sahip olduğu iddia edilen stratejik ağırlığı nedeniyle AB açısından büyük bir öngörüsüzlük olarak tanımlanmaktadır. Oysa AB içinde çok etnisiteli ülke sayısı çok fazla. Ayırımcılık da hoş karşılanmamaktadır. Birleşik Krallık AB üyesi iken İskoçya bağımsızlık referandumu düzenlediğinde AB Komisyon Başkanı Birleşik Krallıktan ayrıldığı takdirde İskoçya’nın AB’ne üye olmak için sıfırdan başlayıp katılma müzakeresi yürütmesi gerekeceğini söylemişti. Aynı mesaj Katalunya ayrılıkçılarına da verilmişti. Neticede İskoçya Birleşik Krallığın bir parçası olarak AB’den ayrıldı. Hem İskoçya’da hem de Katalunya’da ayırımcılık rüzgarları en azından şimdilik dinmişe benziyor.
Bölgemize daha yakın ve bağımsızlığını kendi gücüyle kazanan Kosova’yı da hala beş AB üyesi tanımamakta ve AB ile diğer Balkan ülkelerine benzer bir ilişkiye girmesini engellemektedir. Bunların arasında Yunanistan ile Kıbrıs’ın bulunması beklenirdi. Diğer üçü İspanya, Romanya ve Slovakya’dır. Son ikisinde güçlü Macar azınlıklar var. Ayırımcılığın teşviki Macarları heyecanlandırır korkusu bu iki ülkede mevcut.
Biraz daha Kuzeye bakarsak Letonya ile Estonya’da güçlü Rus toplulukları var. Her iki ülkede bu toplulukları temsil eden siyasi partiler mevcut olup zaman zaman koalisyon hükümetleri çerçevesinde iktidarı paylaşıyorlar. Aynı şeyi Bulgaristan Türklerini temsil eden siyasi partiler için de söyleyebiliriz. Tabii bu ülkelerin hiçbirinin hele Türk ordusunun müdahalesi sonucunda kurulmuş KKTC’yi tanıması beklenemez. Kendimizi kandırmayalım.
Aslında 17-18 Nisan tarihinde yapılan AB Olağanüstü Zirvesinde kabul edilen sonuç bildirisinde ülkemizle ilişkiler hakkında yer alan iki paragraf üzerinde yapılan yorumların çoğunda kendi kendimizi kandırmaktan vazgeçmediğimizi gördüm. Esas itibarıyla AB Zirvesi ülkemizle ilişkilerin geliştirilmesini bir taraftan Kıbrıs sorununun BM parametreleri çerçevesine yani şimdi gerek Ankara’da gerek Lefkoşa’da izlenen iki bağımsız devletli çözümden vazgeçilmesine, diğer taraftan da ülkemizin bu ilişkiler lehine irade beyanına bağlıyor. Konuyu da Daimi Temsilciler Komitesine havale ediyor.
Kıbrıs’ta AB’nin istediği çözüm ancak Annan Planının gerisine düşen, ada içinde serbest dolaşım, mülk edinme, en önemlisi tek devlet ve tek vatandaşlık prensibi üzerine kurulabilir. Türkiye’nin bunu kabul edebileceği şüpheli. Kaldı ki demokrasi ve hukuk alanlarında AB’den o kadar uzaklaştık ki Kıbrıs sorunu çözülse bile o alanlarda AB standartlarına ulaşmamız ancak mevcut rejimin değişmesi ve ülkemizin tarihinde ilk defa gerçek bir demokrasiye dönüşmesiyle mümkün olabilir. Onun işaretleri de tabii yok. Tersine. Buna ilaveten AB ülkelerinin bir çoğunda yükselen aşırı sağ ve beraberinde getirdiği İslamofobi, laiklikten uzaklaşmış ve bir İslam cumhuriyetine dönüşmekte olan ülkemizin bu haliyle AB’ni katılmasını imkansız hale getirmektedir.
Dolayısıyla dosya kapanmış gibi gözükmektedir. Kanaatimce AB ülkeleri Türkiye’nin adaylığına son vermek veya müzakereleri sonlandırmak gibi zecri bir adım atmayacak, ilişkileri buzdolabında tutacak, normalde dört yıl sonra yapılacak gelecek seçimleri bekleyecek. Bu arada iktidarımızın sürdürdüğü dış politika neticesinde ülkemizin gururla öne sürdüğü stratejik öneminin de pek kalmadığı, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, hatta Kıbrıs’ın bize alternatif teşkil ettiği söylenebilir. Hatta bu ilk üç ülkede kurulan NATO üsleriyle tarihte ilk defa Boğazların önemi azalmış onlara da alternatif bir kara koridoru kurulmuştur. Bu da hayli düşündürücüdür. Ancak Brüksel’deki AB makamları ziyaretlerine gelen vatandaşlarımıza Türkiye’nin onlar için stratejik önemi kalmadığını anlatmaktan çekinmiyorlar. Daha geçen gün Türkiye’ye düşmanlıkla suçlanması mümkün olmayan AP Türkiye Raportörü Nacho Sanchez Amor Strazburg’da kabul ettiği bir grup Türk gazeteciye bu cinsten sözler sarf etti. Fransa Cumhurbaşkanı Macron’un geçtiğimiz hafta AB’nin karşılaştığı savunma sınamaları hakkında yaptığı konuşmada da ülkemize hiç değinmemiş olması dikkat çekicidir. Buna şaşmamak lazım. Ne yazık ki AB kurumları ile diyaloga artık biz de önem vermez olmuşuz. Dışişleri Bakanı Fidan 6-7 yıldır ilk defa bir AB Dışişleri Bakanı gayrı resmi toplantısına davet edilmişti. Bu toplantının Kıbrıs’ın da dahil olduğu 2004 tarihli 10 ülkeyi kapsayan genişlemesinin yirminci yıl dönümü kutlaması vesilesiyle yapılacağı gerekçesiyle daveti kabul etmediğine dair duyumlar var. Oysa toplantıya katılması Kıbrıs’ın çözümsüz olarak AB’ne alınmasının yanlışlığını karşıtlarına anlatmak için bir fırsat teşkil edecekti. Belki de alacağı cevaplardan çekindiği için gitmek istemedi. Saydamlık olmadığı için bilemiyoruz.
Ülkemiz ekonomisini ayakta tutmak için yabancı sermayeye bu ölçüde muhtaç olmasıydı, bütün bunların önemi pek olmazdı. AB üyeliği gerçekten de bugünkü Türkiye’ye uymayan bir projeydi. Bunun ülkemizin gerçekten laik, tüm dinlere eşit mesafeli, insan haklarına saygılı, demokratik bir hukuk devletine dönüşebileceği güne kadar rafa kalkması doğaldır. Ancak bu arada Batıdan tamamen dışlanması ihtiyaç duyduğu sermayeyi de ürkütecektir. Bunun zararlarının da hepimiz hissedeceğiz maalesef.
Those who follow my articles regularly will have seen that I frequently return to Türkiye-EU relations. As someone who has spent almost half of my 40-year career working on this issue, and perhaps more importantly, as our country takes its place in the EU, I believe that for the first time in its history, we will be able to become a truly democratic state of law, and that the EU will be compared to countries such as Spain, Portugal and Greece, which have previously lived under dictatorial regimes for years. I believed that it was possible for him to bring order and economic prosperity to us, as he did.
Unfortunately, this hope did not come true and with each passing day we moved further away from the membership goal we set for ourselves. From 1999, when Turkey was granted candidate status, until 2005, when membership negotiations began, the rulers of our country carried out many reforms in terms of democracy and law, and came very close to EU standards in these areas. At least they managed to convince their interlocutors that they had the will to become a member. However, since 2005, all developments started to go in the opposite direction. All the steps taken over time have been reversed, and Türkiye has now become a country that does not comply with EU criteria in any respect.
The basis of the issue lies in the Cyprus problem, which many people in our country do not accept and do not want to accept. From the very beginning, the problem was underestimated by us, and even during the pre-AKP coalition governments, the line was followed that the Cyprus problem was resolved in 1974 and that the only thing the outside world could do was to accept the current actual situation there, that is, the division of the island. Going beyond this, a policy was pursued based on the claim that our country's strategic value for the EU is great and that it is not possible for a small island like Cyprus to pose an obstacle in our country's relations with the EU, and unfortunately it is disconnected from reality. Before the agreement to join the EU on the island of Cyprus would be signed on April 14, 2003, the advice of our friends in the EU, who thought that resolving the problem within the framework of the plan written by the UN Secretary General Kofi Annan, was of vital importance for the future of our relations with the EU, was deaf to the advice of our friends in Ankara and Nicosia. The voices of those who do not want Turkey and TRNC to integrate with the EU for ideological reasons have been heard.
True, when AKP came to power, it tried to find a solution, but it was too late. Negotiations on the Annan Plan were blocked. The late TRNC President Denktaş played a major role in this blockage. The late Denktaş, whose goal in life was the integration of Northern Cyprus with Turkey, saw that this was only possible if Turkey remained outside the EU. Unfortunately, in order to achieve this goal, he fought a relentless struggle against the efforts for a solution. Taking advantage of the power vacuum in Turkey, he left the table and the EU accession agreement of the Republic of Cyprus was signed by the Greek Cypriot Administration without the Annan Plan. From that date on, there was no reason for the Greeks to want a solution. The Greek administration, which was recognized as the only legitimate representative of the island by the whole world except Turkey, had no motivation to share its power and blessings with the Turkish society. When Türkiye supported the Annan Plan and Turkish society accepted it in the referendum with a large majority, it was too late. The Greeks rejected the Annan Plan with peace of mind.
In the following period, we consoled ourselves with the EU's words that the isolations to which the TRNC was subject would be lifted. However, those who know the past remember that the written promises that Greece would not be allowed to hinder relations with Turkey when it became an EU member in 1981 could not be kept because Greece used this opportunity to prevent the development of relations with Turkey after participating in the decision-making mechanisms. EU rules are not capable of preventing this. He did this for nearly twenty years. This continued until a government came to power in Greece, believing that the problems with Turkey could only be resolved through progress in relations with the EU. Greek Cypriots have done the same thing since 2004. We are still at the same point. I have always been surprised at how our country, which has experienced Greece, expects a different behavior from the Greek Cypriots.
In the twenty years since Cyprus joined the EU, everything has gone downhill. I say Cyprus because for those who don't know, in the eyes of the EU, the entire island is within the EU. However, the EU acquis is not implemented in the North. Moreover, the local people of TRNC, excluding immigrants from Turkey, have Republic of Cyprus passports issued by Greek Cypriots and are also considered EU citizens. Although there is no exact figure, it is estimated that almost all of the local people of the TRNC have identities and passports issued by the Greek administration. This naturally creates an interesting situation. The overwhelming majority of the population of the TRNC, which claims to be an independent state, excluding immigrants, are also citizens of the Republic of Cyprus, which is assumed to be another country. I don't think there is another example of this strangeness in the world.
The actual situation in Cyprus and the failure to recognize the TRNC as a separate state are described by most people in Turkey as a great injustice, and even a great lack of foresight on the part of the EU, due to the alleged strategic weight of our country in Europe. However, there are many multi-ethnic countries in the EU. Discrimination is also not tolerated. When Scotland held an independence referendum while the United Kingdom was a member of the EU, the President of the EU Commission said that if it left the United Kingdom, Scotland would have to start from scratch and conduct accession negotiations in order to become a member of the EU. The same message was given to the Catalan separatists. Ultimately, Scotland left the EU as part of the United Kingdom. In both Scotland and Catalunya, the winds of discrimination seem to have calmed down, at least for now.
Five EU members still do not recognize Kosovo, which is closer to our region and gained its independence with its own power, and prevents it from entering into a relationship with the EU similar to other Balkan countries. It was expected that Greece and Cyprus would be among these. The other three are Spain, Romania and Slovakia. The last two have strong Hungarian minorities. The fear that promoting discrimination would excite Hungarians is present in these two countries.
If we look a little further north, there are strong Russian communities in Latvia and Estonia. There are political parties representing these communities in both countries, and they sometimes share power within the framework of coalition governments. We can say the same thing for the political parties representing Bulgarian Turks. Of course, none of these countries can be expected to recognize the TRNC, especially the one established as a result of the intervention of the Turkish army. Let's not deceive ourselves.
In fact, I saw that we did not stop deceiving ourselves in most of the comments made on the two paragraphs about relations with our country in the final declaration adopted at the EU Extraordinary Summit held on 17-18 April. Essentially, the EU Summit links the development of relations with our country to, on the one hand, the framework of the UN parameters of the Cyprus problem, that is, the abandonment of the two-independent state solution now followed in both Ankara and Nicosia, and, on the other hand, to our country's declaration of will in favor of these relations. He also refers the issue to the Permanent Representatives Committee.
The solution that the EU wants in Cyprus can only be built on the principle of free movement within the island, property acquisition, and most importantly, one state and one citizenship, which falls behind the Annan Plan. It is doubtful that Turkey can accept this. Moreover, we have moved so far away from the EU in the areas of democracy and law that even if the Cyprus issue is resolved, reaching EU standards in those areas will only be possible if the current regime changes and our country turns into a real democracy for the first time in its history. Of course, there are no signs of it. Backwards. In addition, the rising far right in many EU countries and the Islamophobia it brings with it make it impossible for our country, which has moved away from secularism and is turning into an Islamic republic, to join the EU.
Therefore, the file seems to be closed. In my opinion, EU countries will not take a drastic step such as ending Turkey's candidacy or terminating the negotiations, but will keep relations on the refrigerator and wait for the next elections, which will normally be held four years later. Meanwhile, as a result of the foreign policy pursued by our government, it can be said that our country's strategic importance, which it proudly claimed, no longer exists, and Greece, Romania, Bulgaria and even Cyprus constitute alternatives to us. In fact, with the establishment of NATO bases in these first three countries, the importance of the Straits decreased for the first time in history and an alternative land corridor was established for them. This is also quite thought-provoking. However, EU authorities in Brussels do not hesitate to tell our citizens that Turkey has no strategic importance for them. Just the other day, AP Turkey Rapporteur Nacho Sanchez Amor, who cannot be accused of hostility towards Turkey, made such remarks to a group of Turkish journalists he received in Strasbourg. It is noteworthy that French President Macron did not mention our country at all in his speech about the defense challenges faced by the EU last week. This should not be surprising. Unfortunately, we no longer attach importance to dialogue with EU institutions. Foreign Minister Fidan was invited to an informal meeting of EU Foreign Ministers for the first time in 6-7 years. There are rumors that he did not accept the invitation on the grounds that this meeting would be held on the occasion of the twentieth anniversary of the enlargement of 10 countries in 2004, including Cyprus. However, his participation in the meeting would be an opportunity to explain to his opponents the mistake of admitting Cyprus to the EU without a solution. Maybe he didn't want to go because he was afraid of the answers he would get. We don't know because there is no transparency.
If our country was so dependent on foreign capital to keep its economy afloat, none of this would matter much. EU membership was indeed a project that did not suit today's Turkey. It is natural that this will be shelved until the day when our country can become a truly secular, democratic state of law that is equally distant from all religions, respectful of human rights. However, in the meantime, its complete exclusion from the West will scare away the capital it needs. Unfortunately, we will all feel the consequences of this.
