Dün partisinin İl Başkanları Toplantısında konuşan Cumhurbaşkanı ve AK Parti Genel Başkanı Erdoğan, CHP Genel Başkanı Özgür Özel ile görüşmesiyle başlayan ülkemizdeki “yumuşama iklimine” işaret ederek, şöyle dedi:

“Siyasi atmosferde oluşan yumuşama ikliminde siyasetçilerin mesajları kadar toplumda siyaset kurumuna yönelik güvenin artmasının da önemli payı vardır. Bu iklimin geçici bir bahar esintisi değil, Türk siyasetinin hâkim karakteri haline gelmesini ümit ediyoruz.”

Erdoğan “geçici bir bahar esintisi” sözleriyle sanırım 1957 yılının başlarında hiç beklenmedik bir dönemde Demokrat Parti ve CHP arasında başlayan ama sadece birkaç ay süren, siyasi tarihimize “bahar havası” olarak geçen döneme referans yaptı.

1950 yılında iktidara gelen Demokrat Parti, dört yıllık icraatlarının ardından 1954 yılında girdiği seçimlerden en yüksek oyu olarak çıkar. Seçimlerde aldığı yüksek oyun özgüveniyle olmalı ki iktidarının ikinci dönemi, mecliste, muhalefetle ama özellikle ana muhalefet partisi CHP ile sürtüşmeleriyle öne çıkmaya başladığı bir dönem olur. Çıkarttığı kanunlarla muhalif kanadı, basını ve üniversiteyi denetim altına almaya çalışan iktidarla muhalefet arasındaki çekişme 1957 yılına gelindiğinde artık CHP ve Demokrat Parti arasındaki sürtüşme had safhaya ulaşmıştır.

Ama bir şey daha vardır. 1954 yılında sandıktan büyük bir zaferle çıkan DP iktidarı, daha rahat çalışma ortamı yakalayacağına inanmanın aldırmazlığı içinde özellikle ekonomi yönetiminde hata üstüne hata yapar. 1954 seçimleri öncesinde halka vaat ettiği, grev hakkı, basın hürriyeti, ispat hakkı, toplantı kanunu gibi ülkeyi rahatlatacak hamleleri hayata geçirmemek için direnen DP iktidarı bu konularda olumlu adımları atmaz.

Bir de bunun üstüne ekonomik sorunlar günden güne derinleşmeye başlar, Türk parasının değeri hızla düşmeye başlar, ekonomik sıkıntılar da hat safhaya ulaşır. Hayat pahalılığı, enflasyon, geçim sıkıntısı, işsizlik toplumun geniş kesimlerine doğru yayılmaya başlar. DP iktidarı bütçe açığını kapatmak için zam üstüne zam yapar, halk zamların altında nefes alamaz hale gelir.

***

1950 yılında “kamuda tasarruf” vaatleriyle iktidara talip olan DP iktidarı CHP iktidarından daha fazla israf yapar. Kamudaki saltanat iki misline çıkar.

Ekonomik sorunları çözmek için önleyici tedbirler almakta geciken DP iktidarının aldığı tedbirler de pek başarı sağlamaz, çözüm olmaz.

Ülkenin kalkınması için sürekli olarak yapılan zamlarla vatandaşa bindirilen yük vatandaşı artık canından bezdirir. İktidar Meclis’te sürekli kanun çıkaradursun vatandaşın tek bir gündemi vardır o da ekonomik sıkıntılar ve sürekli yağdırılan zamlar.

Çünkü Menderes’in ilk beş yılı, büyük bir kalkınma hamlesine sahne olmuş, yoksul halk daha önce görmediği refahı tanımış ve daha fazlası refah talep etmeye başlamıştı. İktidarın ise artık “daha fazla” verecek kaynakları yoktu. 1957’den itibaren gerilimlerin tırmanmasında bunun payı büyüktür.

1957 yılına bu atmosferde girilir.

***

Demokrat Parti ve CHP arasındaki yumuşama ikliminin tohumları 20 -28 Şubat arasında gerçekleşen 1957 yılı bütçe görüşmeleri esnasında atılır.

CHP ve DP milletvekilleri arasında gerginlikle başlayan bütçe görüşmelerinde muhalefet iktidarı ekonomik sıkıntılar konusunda eleştirir, iktidar yetkileri ise gelen eleştirileri samimiyetle cevaplandırmak için büyük bir çaba sarf eder.

25 Şubat günü gerçekleşen meclis görüşmelerinde, gün içinde Meclise üç farklı atmosfer yaşanır. Sabah oturumunda gerginlik olur. Ardından İsmet İnönü ve Menderes’in ılımlı konuşmalarıyla meclise bir sükunet havası oluşur. Gece oturumdaysa Meclis yeniden gerilir.

Liberal muhalefeti temsil eden Hürriyet Partisi adına konuşan Fethi Çelikbaş iktidarın otomobil saltanatını eleştir. Adnan Menderes kendisi çıkar ve otomobil saltanatı eleştirisine cevap verir, Çelikbaş’ın İşletmeler Bakanı iken yeni araba tahsis edilen ilk bakan olduğunu hatırlatır.

HP ve DP arasındaki sert kavga CHP ve DP gerginliğini ikinci plana iter. İsmet Paşa araya girer ve bir konuşma yapar, konuşmasında Kırşehir’in ilçe yapılmasının gerginliklere sebebiyet verecek şekilde siyaset alet edilmemesini istediğini söyler, bu ilçenin tekrardan il yapılmasının doğru olacağını söyler, der ki:

“Düşüncesiz politika adamları iktidar partisine rey vermediği için Kırşehir’in başına gelen yarın herhangi bir vilâyet veya kazanın başına gelebilir propagandasını zararlı bir surette yaymaktadırlar. Bunu yaymalarının ehemmiyeti yoktur. Böyle bir sözden kaçınmak için teklif yapmıyoruz. Teklifi münhasıran, bir adalet duygusunun tatmini için; şerefiyle yaşayan bir memleket halkının yarasının tedavisi için istirham ediyorum. Maruzatım bundan ibarettir.”(TBMMZC, 25.02.1957, s. 765, 766).

Ortam yumuşar, gündem değişir. Adnan Menderes, İsmet Paşaya bir sonraki oturumda teşekkür eden bir konuşma yapar, der ki:

“Bugün öğleden evvel Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanı Sayın İnönü konuştu. Bendeniz maalesef burada bulunamadım, konuşmasını yukardan dinledim. Eğer burada olsaydım nasıl büyük bir arzuyla ve şevkle kendisini alkışladığımı görecektiniz. Aynı hislerle sizin de dolu olduğunuzdan eminim... Sizlere arz etmiş olduğum hisler ve böylesine bir vazife aşkı ile donanmış ve bezenmiş bulunan bir parti olduğumuz halde bize karşı daima öylesine yıpratıcı ve kıyasıya, yıkasıya bir mücadele takip edilmekte ve bundan dolayı da içimize öyle bir öksüzlük çökmüş bulunmaktadır ki İsmet İnönü’nün itidal ifade eden sözleri karşısında insani ve sevecen bir muameleye olan güçlü isteğimizin tesiriyle, kalplerimizin şefkat ile dolduğunu gördük. Fakat sevgili arkadaşlarım, elbette ki bir çiçekle bahar olmaz. İnşallah baharı müjdeleyen başka çiçekler de açar...” (TBMMZC, 25.02.1957, s. 767-768).

Bütçe görüşmelerinin başlangıcında birbirlerine sataşan CHP’li ve DP’li vekiller Menderes ve İnönü arasındaki bu diyalogtan sonra birbirlerine karşı saygı ifadeleri kullanmaya başlarlar. Bütçe görüşmeleri bu ılımlı havayla tamamlanır.

***

İsmet Paşa’nın bütçe görüşmelerinden sonra Meclis dışında da bahar havasını devam ettirme tavrını benimsemesi, gözleri Başbakan Adnan Menderes’e çevirir. Merhum Menderes’te İnönü’nün olumlu konuşmalarını karşılıksız bırakmaz. 

Yerim dar olduğu için DP ve CHP arasındaki kısa süren “bahar havası” atmosferinin kronolojisini burada yazmam imkansız elbette. Nisan ayına kadar CHP ve DP yakınlaşması sorunsuz bir şekilde devam eder.

Adnan Menderes bahar havasını pozitif yönde besleyecek olumlu demeçler verir sık sık. Bir örnek mesela, 5 Nisan günü Eskişehir’de bulunan Menderes CHP il merkezini ziyaret eder, siyasi yakınlaşmanın devam edeceğini, kırgınlıkların demokratik olgunluk sayesinde aşılacağını, bu yakınlaşmanın ülkeye iyi geleceğini söyler. Ertesi gün Bilecik’e geçen Menderes orada da CHP merkezini ziyaret eder. Menderes’in Bilecik’te halka hitaben yaptığı konuşmasına CHP’liler de gelirler, dinlerler ve alkışlarlar. Menderes gittiği bütün her yerde CHP’yi ziyaret gerçekleştirir. Ilımlı hava Mayıs ayının ortalarına kadar devam eder.

Metin Toker “İsmet Paşayla 10 Yıl” kitabında İsmet Paşa’nın “Bahar Havası, meseleleri karşılıklı oturup halledebilmemiz için bir vasıta” dediğini ama bahar havasının sonunu iyi görmediğini söylediğini aktarır. (Birinci Cilt, sh. 62-63)

***

CHP içinde de DP içinde de bu yakınlaşmadan rahatsız olan isimler vardır. Demokrat Parti’de Celal Bayar, CHP’de Kasım Gülek rahatsız olanların başını çeken isimlerdir. Ve hızla rahatsız olanlar çoğalmaya başlar.

CHP içinde İsmet Paşa, bahar havasını yaratmakla ve partiyi uyuşukluğa sürüklemekle suçlanmaya başlar. DP içinde de Adnan Menderes suçlanır, CHP’ye karşı aşırı tavizkar olmakla itham edilir.

CHP ve Demokrat Parti arasında başlayan bahar havasında tek bir çiçek açar, Kırşehir yeniden il olur.

İttifak bozulur. Bahar havası yerini zemheri kara kışa bırakır, ülke yeniden gerginliklerin en üst seviye çıktığı atmosfere bürünür.

Metin Toker kitabında şöyle der: “Eğer İsmet Paşa ile Adnan Menderes arasında DP iktidarı devrinde devamlı temas sağlanabilseydi partilerin çekişmesi bir kör döğüşü halini almazdı ve demokratik rejimin akıbeti her halde değişik olurdu. Fakat bu temasları engelleyen Menderes’in ruh haletiydi, bu temasları hiç istemeyen ise Celal Bayar.” (İsmet Paşayla 10 Yıl, 1. Cilt sh.46)

Merhum Aydın Menderes ise “Babam ve Ben” kitabında Nihat Erim’den dinlediği anekdotu “ilk kez paylaşıyorum” diyerek aktarır. Nihat Erim, DP ve CHP arasındaki bahar havasından Turhan Feyzioğlu’nun rahatsız olduğunu, İsmet Paşa’ya “Paşam zaten Menderes’i halk tutuyor. Siz de bu hükümete itirazdan ve Menderes’i eleştirmekten vazgeçerseniz ya da muhalefetinizi hissedilir ölçüde yumuşatacak olursanız bizim CHP olarak yapacak işimiz, söyleyecek sözümüz kalmaz” diyerek Paşanın aklını çeldiğini ve etkilediğini yazıyor. (Sh.82)

CHP lideri Özgür Özel’e yapılan eleştirilere ne kadar benziyor değil mi?

Nitekim bahar havası kısa sürdü, iktidar ve muhalefet partisinin ülke meselelerini karşılıklı konuşma, çözebilme imkanı da ortadan kalkmış oldu. O gün bugündür iktidar partileri ve muhalefet partileri arasında Metin Toker’in ifadesiyle bir kör döğüş yürüyüp gidiyor.

Filmi geriye sarıp bakalım, CHP ve Demokrat Parti arasındaki bahar havası devam etseydi ülkemiz bugün nerelerde olurdu.

O yüzden ülkesini seven biri olarak, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “Bu iklimin geçici bir bahar esintisi değil, Türk siyasetinin hâkim karakteri haline gelmesini ümit ediyoruz” duasına, temennisine canu gönülden katılıyorum.

Bu kez başarılsın ve gelip geçici bahar havası değil, kalıcı bir iklime dönüşsün inşallah.

Bu havayı bozmak isteyenler olacaktır, Cumhurbaşkanı Erdoğan da CHP lideri Özgür Özel de bu havayı bozmak isteyenlere geçit vermesinler…İktidar ve muhalefet partisi arasında ülke yararına kalıcı bir iklim inşa etsinler…

Hamiş: Yazımda Prof. Dr. Sabit Okuyan’ın “Menderes-İnönü Arasında Kısa Süren Bahar Havası ve Yansımaları (1957)” isimli çalışmasından yararlandım.

Speaking at his party's Provincial Heads Meeting yesterday, President and AK Party Chairman Erdoğan pointed out the "climate of softening" in our country, which started with his meeting with CHP Chairman Özgür Özel, and said:

“Increasing public trust in the political institution, as well as the messages of politicians, has an important role in the softening climate in the political atmosphere. We hope that this climate will not be a temporary spring breeze, but will become the dominant character of Turkish politics.”

With the words " a temporary spring breeze", I think Erdoğan was referring to the period that started unexpectedly between the Democratic Party and CHP in early 1957, but lasted only a few months, and is known as the "spring breeze" in our political history .

The Democratic Party, which came to power in 1950, emerged with the highest number of votes in the elections it entered in 1954, after four years of activities. It must be due to the self-confidence he received from the high votes he received in the elections, that the second term of his rule was a period when he started to stand out with his conflicts with the opposition in the parliament, but especially with the main opposition party, CHP. The conflict between the government and the opposition, which tried to control the opposition wing, the press and the university with the laws it enacted, reached its peak by 1957.

But there is something else. The DP government, which emerged with a great victory at the ballot box in 1954, made mistake after mistake, especially in economic management, in the indifference of believing that it would have a more comfortable working environment. The DP government, which resisted not to implement the moves that would relieve the country, such as the right to strike, freedom of the press, the right to prove, and the assembly law, which it promised to the people before the 1954 elections, did not take positive steps on these issues.

On top of this, economic problems begin to deepen day by day, the value of the Turkish currency begins to decrease rapidly, and economic difficulties reach their peak. High cost of living, inflation, financial difficulties and unemployment begin to spread to large segments of society. The DP government raises one price after another in order to close the budget deficit, and the people cannot breathe under the price increases.

***

The DP government, which aspired to power in 1950 with promises of " public savings ", was more wasteful than the CHP government. Public sovereignty doubles.

The measures taken by the DP government, which was late in taking preventive measures to solve economic problems, will not be very successful and will not be a solution.

The burden placed on the citizens with the constant increases made for the development of the country now tires the citizens. Even though the government constantly passes laws in the Parliament, the citizens have only one agenda: economic problems and constant price increases.

Because the first five years of Menderes witnessed a great development move, the poor people recognized the prosperity they had never seen before, and more of them began to demand prosperity. The government no longer had the resources to give "more". This played a major role in the escalation of tensions since 1957.

The year 1957 is entered in this atmosphere.

***

The seeds of the climate of softening between the Democratic Party and the CHP were sown during the 1957 budget negotiations that took place between 20 and 28 February.

In the budget negotiations, which started with tension between CHP and DP deputies, the opposition criticized the government about the economic problems, and the ruling authorities made a great effort to answer the criticisms sincerely.

During the parliamentary discussions held on February 25, the Parliament experienced three different atmospheres during the day. There is tension in the morning session. Then, with the moderate speeches of İsmet İnönü and Menderes, an atmosphere of calm was created in the parliament. If the Parliament is in session at night, it becomes tense again.

Speaking on behalf of the Hürriyet Party, representing the liberal opposition, Fethi Çelikbaş criticized the government's automobile reign. Adnan Menderes himself comes out and responds to the criticism of the automobile reign, reminding that Çelikbaş was the first minister to be allocated a new car while he was the Minister of Enterprises.

The harsh fight between HP and DP pushes the tension between CHP and DP to the background. İsmet Pasha intervenes and makes a speech. In his speech, he says that he wants Kırşehir to be made a district and not to be used as a political tool to cause tensions. He says that it would be right to make this district a province again, and says:

“ Because thoughtless politicians do not vote for the ruling party, they are spreading the harmful propaganda that what happened to Kırşehir could happen to any province or district tomorrow. It doesn't matter if they spread this. We do not make an offer to avoid such a promise. His offer is exclusively for the satisfaction of a sense of justice; I request the treatment of the wounds of the people of a country that lives with dignity. This is my exposure. ” (TBMMZC, 25.02.1957, p. 765, 766).

The atmosphere softens and the agenda changes. Adnan Menderes gives a speech thanking İsmet Pasha in the next session and says:

“This afternoon, the Chairman of the Republican People's Party, Mr. İnönü, spoke. Unfortunately, I couldn't be here, I listened to his speech from above. If I were here, you would see how passionately and enthusiastically I applauded him. I am sure that you are also filled with the same feelings... Even though we are a party equipped and adorned with the feelings I have presented to you and such a love of duty, there is always such an exhausting, cutthroat, destructive struggle against us, and therefore such an orphanhood is felt within us. We saw that our hearts were filled with compassion, under the influence of our strong desire for humane and affectionate treatment in the face of İsmet İnönü's words expressing moderation. But my dear friends, of course there is no spring with a flower. I hope other flowers that herald spring will bloom..."(TBMMZC, 25.02.1957, p. 767-768).

After this dialogue between CHP and DP MPs Menderes and İnönü, who were teasing each other at the beginning of the budget negotiations, they began to use expressions of respect towards each other. Budget negotiations are completed in this moderate atmosphere.

***

İsmet Pasha's attitude of continuing the spring atmosphere outside the Parliament after the budget negotiations attracted attention to Prime Minister Adnan Menderes. The late Menderes did not leave İnönü's positive speeches unrequited.

Of course , due to limited space, it is impossible for me to write the chronology of the short-lived " spring atmosphere " atmosphere between DP and CHP here. The rapprochement between CHP and DP continues smoothly until April.

Adnan Menderes often gives positive statements that will positively nourish the spring atmosphere. For example, on April 5, Menderes visits the CHP provincial center in Eskişehir and says that political rapprochement will continue, resentments will be overcome thanks to democratic maturity, and that this rapprochement will be good for the country. The next day, Menderes goes to Bilecik and visits the CHP headquarters there. CHP members also come, listen and applaud to Menderes's speech to the public in Bilecik. Menderes visits CHP wherever he goes. The mild weather continues until mid-May.

In his book " 10 Years with İsmet Pasha", Metin Toker states that İsmet Pasha said, "Spring Weather is a means for us to sit down and solve the issues together", but that he did not see a good end to the spring weather. (Volume One, p. 62-63)

***

There are people within both CHP and DP who are disturbed by this rapprochement. Celal Bayar in the Democratic Party and Kasım Gülek in the CHP are the leading names of those who are disturbed. And those who are disturbed quickly begin to multiply.

Within the CHP, İsmet Pasha begins to be accused of creating the spring atmosphere and dragging the party into lethargy. Adnan Menderes is also blamed within the DP and accused of being overly concessive towards the CHP.

In the spring atmosphere that started between the CHP and the Democrat Party, a single flower blooms and Kırşehir becomes a province again.

The alliance breaks down. Spring weather gives way to the dark winter, and the country once again takes on an atmosphere where tensions are at their highest level.

Metin Toker says in his book: “ If continuous contact had been established between İsmet Pasha and Adnan Menderes during the DP government, the conflict between the parties would not have turned into a blind fight and the fate of the democratic regime would have been different. But it was Menderes's mood that prevented these contacts, and Celal Bayar was the one who did not want these contacts at all.” (10 Years with İsmet Pasha, Volume 1 p.46)

The late Aydın Menderes narrates the anecdote he heard from Nihat Erim in his book "My Father and Me", saying "I am sharing it for the first time". Nihat Erim said that Turhan Feyzioğlu was disturbed by the spring atmosphere between DP and CHP, and said to İsmet Pasha, " Pasha, the people already support Menderes. He writes that he persuaded and influenced Pasha by saying, " If you give up objecting to this government and criticizing Menderes, or if you soften your opposition to a noticeable extent, we, as CHP, will have nothing to do and nothing to say." (P.82)

Isn't it similar to the criticisms made against CHP leader Özgür Özel?

As a matter of fact, the spring weather was short-lived, and the opportunity for the ruling and opposition parties to talk and solve the country's issues was eliminated. Since then, a blind fight has been raging between the ruling parties and the opposition parties, as Metin Toker puts it.

Let's rewind the movie and see where our country would be today if the spring atmosphere between the CHP and the Democrat Party had continued.

Therefore, as someone who loves his country, I wholeheartedly agree with President Erdogan's prayer and wish, " We hope that this climate will become the dominant character of Turkish politics, not a temporary spring breeze."

I hope it will be successful this time and turn into a permanent climate, not a temporary spring weather.

There will be those who want to disrupt this atmosphere. President Erdoğan and CHP leader Özgür Özel should not allow those who want to disrupt this atmosphere... They should build a permanent climate between the ruling party and the opposition party for the benefit of the country...

Hamiş: In my article, Prof. Dr. I benefited from Sabit Okuyan's work titled "Short-Lasting Spring Weather Between Menderes and İnönü and Its Reflections (1957)" .