Yapılan bütün açıklamalarda enflasyonun yaz aylarında hızla düşeceği anlatılıyor. Bu anlatılırken de genellikle uygulanan programın sonucu olarak böyle bir gelişme olacağı ya vurgulanıyor ya da ima ediliyor. Oysa enflasyonda ortaya çıkacağı ifade edilen düşüş[i] baz etkisi[ii] dediğimiz bir gerçeğin ortaya çıkacak olmasından kaynaklanacak.

Bu durumu açıklamak için önce Nisan – Aralık ayları arasında ortaya çıkacak aylık enflasyon oranlarını esas alan senaryolardan oluşan bir tablo paylaşayım sonra da bu tablo üzerinden enflasyonda düşüşün nasıl ortaya çıkacağını anlatayım.

Tablo: Çeşitli Senaryolara Göre Yıllık Enflasyon Oranı Tahmini (2022 Aralık ile 2024 Mart ayları arasındaki beriler TÜİK verilerinden alınmıştır. Nisan 2024 ile Aralık 2024 arasındaki veriler ise çeşitli senaryolara göre tahminleri göstermektedir.) 

Bu karışık görünümlü tabloyu açıklayarak başlayalım. Tablonun 1 numaralı sütunu sarı boyalı bölgeye kadar gerçekleşmiş aylık TÜFE enflasyonu oranlarını gösteriyor. Sarı boyalı bölüm ise Nisan ile Aralık ayları arasında enflasyonun her ay yüzde 2,5 gerçekleşeceği varsayımını yansıtıyor. 2 numaralı sütundaki sarı boyalı alan aylık TÜFE enflasyonunun her ay yüzde 3 gerçekleşeceği tahminine dayalı senaryo sonuçlarını gösteriyor. 3 numaralı sütundaki sarı boyalı alan Nisan – Mayıs aylarında aylık enflasyonun yüzde 3, Haziran – Temmuz aylarında yüzde 2,5, Ağustos – Eylül aylarında yüzde 2, son üç ayda da yüzde 3,5 olacağı varsayımına dayalı senaryo sonucunu sergiliyor. A.B ve C sütunları da 1, 2 ve 3 numaralı sütunlardaki varsayımları TÜFE endeksine uygulayarak yıllık enflasyonun 2024 sonunda nereye varacağını gösteriyor. Buna göre yılın kalan 9 ayında enflasyon aylık ortalama olarak yüzde 2,5 gerçekleşirse yılsonunda enflasyon yüzde 44, enflasyon kalan 9 ayda aylık ortalama olarak yüzde 3 gerçekleşirse yılsonunda yüzde 50, aylık olarak inişli çıkışlı gerçekleşirse de yılsonunda yüzde 48 dolayında bir enflasyon oranıyla 2024 yılını tamamlayacağız demektir. 

Bu tabloda en fazla dikkat edilmesi gereken alan 2023 yılının Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarıdır (üstteki yeşil alan.) İşte baz etkisi dediğimiz olgu buradan kaynaklanıyor. O ayların toplam enflasyon oranı yüzde 23,33. Bu büyük oran çıkıp da yerine mesela toplam % 10 oranı girse enflasyon yıllık bazda 13 puan dolayında düşüş gösterecek demektir. Yani baz yüksek olduğu için artış oranı yüksek olsa bile o kadar yüksek olmayacağı için düşüş olmuş görünecektir.  

Bir de alttaki yeşil alan var. 2024 yılının ilk iki ayında da aylık enflasyon oranları yüksek çıkmıştı. Bunun da baz etkisi 2025 yılının ilk iki ayında görülecek. 

Baz etkisiyle düşüş, hiçbir politika uygulanmasa da gerçekleşecek bir düşüştür. O nedenle bu gerçekleştiğinde uygulanan programla ilişki kurulması yönündeki açıklamaların gerçeği yansıtmayacağını şimdiden söyleyelim. 

[i] Enflasyon Düşüşü Ne Demektir?

Enflasyon düşüşü fiyatlarda düşüş demek değildir. Enflasyon düştü dediğimizde fiyatların artış hızının düşüşünü kastediyoruz. Örneğin geçen yıl Temmuz ayında % 9,49 artan enflasyon bu yılın Haziran ayında yüzde 3 artmışsa bu enflasyon düşüşüdür, fiyatlarda düşüş değildir.

[ii] Baz Etkisi Nedir?

Baz etkisi; karşılaştırmaya konu olan iki dönemden ilkinde herhangi bir nedenle oran ya da sayılar üzerinde ortaya çıkan aşırı bir yükseliş veya düşüşün karşılaştırılan dönemlerin sonuçları üzerinde yarattığı etkidir. Yukarıdaki örnekle açıklayalım. Geçen yılın Temmuz ayında döviz kurlarındaki artış ve gıda fiyatlarındaki yükseliş sonucu aylık enflasyonun yüzde 9,49 oranında geldiğini biliyoruz. Bu yılın Temmuz ayında kurlar aynı sıçramayı göstermez, gıda fiyatları geçen yıldaki kadar artmaz, başkaca da bir olumsuz etki olmazsa aylık enflasyonun yüzde 9,49’dan çok daha düşük geleceğini düşünüyoruz.  Bu durumda geçen yılın Temmuz ayına ait yüzde 9,49’luk enflasyon oranı endeksten çıkacak yerine bu yılın Temmuz ayında gelecek (mesela % 2,5 oranındaki) enflasyon endekse girecek ve 12 aylık enflasyon 7 puana yakın düşmüş olacaktır. Buna baz etkisi deniyor. 

In all statements, it is stated that inflation will decrease rapidly in the summer months. When this is explained, it is usually either emphasized or implied that such a development will occur as a result of the implemented program. However, the stated decrease in inflation [i] will be due to the emergence of a fact we call the base effect [ii] .

To explain this situation, let me first share a table consisting of scenarios based on monthly inflation rates that will occur between April and December, and then explain how the decrease in inflation will occur based on this table.

Table: Annual Inflation Rate Forecast According to Various Scenarios (The data between December 2022 and March 2024 are taken from TÜİK data. The data between April 2024 and December 2024 show the forecasts according to various scenarios.)

Let's start by explaining this confusing looking picture. Column 1 of the table shows the monthly CPI inflation rates up to the yellow colored area. The yellow section reflects the assumption that inflation will be 2.5 percent every month between April and December. The yellow colored area in column number 2 shows the scenario results based on the estimate that monthly CPI inflation will be 3 percent every month. The yellow colored area in column number 3 displays the scenario result based on the assumption that monthly inflation will be 3 percent in April - May, 2.5 percent in June - July, 2 percent in August - September, and 3.5 percent in the last three months. Columns AB and C show where annual inflation will reach at the end of 2024 by applying the assumptions in columns 1, 2 and 3 to the CPI index. Accordingly, if inflation is 2.5 percent on a monthly average in the remaining 9 months of the year, inflation will be 44 percent at the end of the year, if inflation is 3 percent on a monthly average in the remaining 9 months, it will be 50 percent at the end of the year, and even if it has monthly ups and downs, we will complete 2024 with an inflation rate of around 48 percent at the end of the year. means.

The area that needs to be paid most attention to in this table is July, August and September of 2023 (the green area above.) This is where the phenomenon we call the base effect originates. The total inflation rate of those months was 23.33 percent. If this large rate is removed and replaced by a total rate of, say, 10%, it means that inflation will decrease by around 13 points on an annual basis. In other words, even if the increase rate is high because the base is high, it will appear to be a decrease because it will not be that high.  

There is also the green area at the bottom. Monthly inflation rates were high in the first two months of 2024. The base effect of this will be seen in the first two months of 2025.

A decline due to the base effect is a decline that will occur even if no policy is implemented. Therefore, let us say in advance that when this happens, statements about establishing a relationship with the implemented program will not reflect the truth. 

[i] What Does Declining Inflation Mean?

A decrease in inflation does not mean a decrease in prices. When we say inflation has decreased, we mean that the rate of increase in prices has decreased. For example, if inflation increased by 9.49% in July last year and increased by 3% in June this year, this is a decrease in inflation, not a decrease in prices.

[ii] What is the Base Effect?

Base effect; It is the effect of an excessive increase or decrease in rates or numbers for any reason in the first of the two periods subject to comparison on the results of the compared periods. Let's explain with the example above. We know that monthly inflation was 9.49 percent in July last year as a result of the increase in exchange rates and the rise in food prices. We think that in July of this year, if exchange rates do not show the same jump, food prices do not increase as much as last year, and there are no other negative effects, monthly inflation will be much lower than 9.49 percent.  In this case, the 9.49 percent inflation rate of July last year will be removed from the index, instead of the inflation rate of July this year (for example, 2.5 percent) will be included in the index and the 12-month inflation will have decreased by nearly 7 points. This is called the base effect.