Seçime katılım oranının 1961 genel seçimlerinden beri en düşük seviyede olduğu tespiti yapılmakta ve bu düşüklükte ağırlıklı olarak AK Parti seçmeninin etkili olduğu ileri sürülmekte. AK Parti’nin yenilgisinde bunun payı var mıdır? Başka hangi dinamiklerin etkili olduğunu düşünüyorsunuz? AK Parti, seçmeninin verdiği mesaj(lar)ı almış görünüyor mu? 2028 seçimlerine kadar bu mesajları alarak hayata geçirecek kurumsal ve söylemsel kapasiteyi inşa edebilir mi? 

31 Mart yerel seçimleri Cumhurbaşkanı Erdoğan ve AK Parti’nin büyük yenilgisiyle sonuçlanırken, aynı zamanda, siyasi dengeleri değiştiren ve kimlik, modernite ve demokrasi üzerine yeni tartışmaların başlayacağının ipuçlarını veren bir dönemi de başlattı. 

Seçimler iki önemli noktayı da bir kere daha ortaya çıkardı: Birincisi, Türkiye’nin, bir Rusya, Belarus ya da Suriye olmadığını; tam da aksine, ülkemizde seçimlerin her zaman çok önemli olduğunu gördük. İkincisi, sivil toplumun gelişmekte ama çok etkili olmadığı ülkemizde, seçimler sadece tercihlere bağlı oy verme ve yöneticileri seçme işlevini görmez, aynı zamanda seçmen çok önemli ve doğru mesajı verir. Bu seçimde de seçmen doğru mesajı, oyunu vererek ya da seçime katılmayarak verdi. 

Bir önceki 2019 yerel seçimlerinde yüzde 85, 10 ay evvel yapılan 2023 genel seçimlerinde yüzde 90 olan katılım, bu seçimlerde yüzde 76’ya düştü. Bu düşüşün iktidara mesaj olduğunu da il ve ilçe düzeyinde seçim sonuçlarına önceki seçimlerle karşılaştırmalı baktığımız zaman anlıyoruz. Bu anlamda, seçimin ilk ve büyük kaybedeni Cumhurbaşkanı Erdoğan, AK Parti, iktidar yanlısı medya, şirketler, medya yorumcuları, kamuoyu araştırma şirketleri ve düşünce kuruluşları oldu. 

AK Parti, üç rakibine karşı ciddi bir yenilgi aldı: 1) Kendisi ve kendi nefsi, 2) CHP ve CHP’nin Türkiye partisi olma olasılığı ve 3) Yeniden Refah Partisi ve tarikatlar. AK Parti, kendi nefsine yenildi ve hayatın her alanına ve sorunlarına yaklaşırken “nefsin en kötü hallerini” çok rahat hayata geçirmesine karşı seçmenden çok sert “Dur, yeter artık” mesajını aldı. Rumi, Şems, Yunus Emre ve Farabi’de, ortak görüş olarak, nefsin en olumsuz halleri, “Kin”, “Kibir”, “Riya”, “Öfke”, “Bencillik”, “Hırs”, “Kıskançlık” olarak görülür. Özellikle son altı yılda ve bu seçim döneminde AK Parti’nin yukarıda sıraladığım tüm aktörleriyle halka, halkın sorunlarına ve rakiplerine yaklaşımında tüm bu olumsuz hallerin ön plana çıktığını ve bundan hiç rahatsızlık duyulmadığını görüyorduk.

ERDOĞAN SİYASİ GÜÇ KAYBETSE DE HÂLÂ SİYASİ MANEVRA YAPMA KAPASİTESİ OLAN GÜÇLÜ BİR LİDER

2023 seçimleri gibi bu seçimde de büyük oy kaybeden AK Parti seçimin birinci kaybedeni oldu. 2002’de seçim kazanmayla başlayan iktidarında ilk defa yüzde 35,5 oyla ikinci parti konumuna düştü. 2023 seçimlerinde oyu azalan AK Parti’ye karşı Cumhurbaşkanı Erdoğan kazanmıştı. Bu seçimlerde Erdoğan kaybetti ama seçmen gözünde oluşan Erdoğan-AK Parti farkını not etmeliyiz. Erdoğan siyasi güç kaybetse de hâlâ siyasi manevra yapma kapasitesi olan güçlü bir lider olarak yerini koruyor.

Seçmen ikinci önemli mesajını Yeniden Refah Partisi’ne (YRP) yönelerek ve ülke genelinde onu yüzde 6,2 oyla üçüncü parti yaparak verdi. 2023’te yüzde 2,9 oyla sürpriz yapan YRP’nin siyasi alanın önemli bir aktörü olmasına da yol açıt: Hem AK Parti’den oy alarak hem de bu seçimlerde muhafazakâr alanda yer alan DEVA, Gelecek ve Saadet partilerini siyasi alandan silinme riskiyle karşı karşıya bırakarak.

Siyasi dengeler seçimin ikinci kazananı YRP’ye doğru değişmeye başladı. YRP, bu seçimlere hem aday hem de strateji düzeylerinde çok iyi hazırlandı. Necmettin Erbakan ve Refah Partisi’nin önemini ve başarısını yaratan “Adil Düzen”i bugüne uyarlayarak ve doğru adaylarla seçimlere girerek önemli bir başarı elde etti. YRP’nin nereye kadar AK Parti’ye rakip olacağı ve tabanını eriteceğini göreceğiz. YRP’nin başarısı tarikatlar alanında da önemli değişiklere gebe olunduğunu ortaya çıkardı. YRP ve tarikatlar ilişkisini seçim sonrası dönemde tartışacağız. 

Kızıl Goncalar dizisiyle başlayan tartışmanın YRP alanında da yapılacağını ve Kızıl Goncalar Türkiye’si üzerine muhafazakâr modernite-kimlik-sivil toplum-tarikatlar-kadın-eğitim ekseninde önemli bir tartışmanın başlayacağını düşünüyorum. YRP’nin başarısına ek olarak, küçücük kız çocuklarıyla evlenmeyi bile hayata geçiren bir tarikatın güçlü olduğu Adıyaman’da CHP adayı Abdurrahman Tutdere’nin ve başka bir cemaatin güçlü olduğu ve bizleri çok üzen kadın intiharlarını yaşamış Batman’da da DEM Parti adayı Gülistan Sönük’ün yüzde 64,5 oyla kazanmasının öneminin; buna karşın Erdoğan’ın seçimden önce bir tarikat liderini ziyarete gitmesinin de ne kadar hatalı ve kabul edilemez olduğunun altını çizelim.

ERDOĞAN’IN GÜÇLÜ AMA AK PARTİ’NİN CİDDİ GÜÇ KAYBETTİĞİ; YEREL VE BÖLGESEL OLARAK MUHALEFETİN GÜÇLÜ AMA MERKEZLE İLİŞKİSİNİN ZAYIF OLDUĞU BİR TABLOYLA KARŞILAŞTIK 

Muhalefetin -özellikle CHP ve DEM Parti’nin- seçim sonucunda aldığı galibiyetin arkasında hangi dinamiklerin yattığını düşünüyorsunuz? Aday belirlemede yaşanan tartışmalar, ikili liderlik görüntüsü, yüksek performans göstermeyen belediyecilik modeline rağmen AK Parti karşıtlığı ve partizanlığın etkili olduğu argümanları ne derece doğru? Muhalefetin seçim başarısı bir dönüm noktası olarak görülebilir mi? Muhalefet, bu dönüm noktasını 2028’lere taşıyacak kurumsal ve söylemsel kapasiteyi inşa edebilir mi? 

Seçmenin, özellikle genç ve seçimlerde ilk kez oy veren seçmenin verdiği üçüncü en önemli mesaj, CHP’yi ilk defa ülke genelinde AK Parti’yi yüzde 37,8 oyla geçerek birinci parti yapmasıydı. CHP ve belediye başkan adayları seçimlerde büyük başarı elde ettiler.  Mansur Yavaş Ankara’da; Ekrem İmamoğlu, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın yanı sıra tüm iktidar bakanlarının ve aktörlerinin dahil olduğu İstanbul’da rakiplerine karşı büyük farkla kazandı. 

CHP, çoğu büyük şehir olmak üzere, 35 ilde belediye başkanlığını kazandı. Seçimin net galibi, CHP ve belediye başkan adayları oldu. Seçim akşamı başta CHP Genel Başkanı Özgür Özel olmak üzere, Ekrem İmamoğlu ve Mansur Yavaş’ın ve kazanan belediye başkanlarının kapsayıcı ve güven dolu konuşmaları ve altını çizdikleri bir nokta çok önemliydi: CHP, halkçı-sosyal demokrat belediyecilik kadar farklı muhafazakâr, milliyetçi kimliklere sahip ama demokrasi yanlısı kesimlerden oy alarak Türkiye partisi olma şansını bu seçimde kazandı. 

Seçmen CHP’ye, ‘kibre, kine, öfkeye, şehvete düşmeden Türkiye partisi olursan seninleyim’ dedi. Bu başarıda en büyük unsurun, CHP’de 2023 seçimleri sonrası yaşanan “değişim” olduğunu düşünüyorum. Değişim ilk meyvesini bu seçimlerde verdi. CHP’nin, kendi seçmenine ek olarak farklı kesimlerden ve özellikle seçimlerde ilk defa oy kullanan gençlerden oy alması, bu değişime olumlu yanıt anlamına geliyor. 

Bu bağlamda, 2023 seçimlerinin en önemli kavramlarından biri olan “Helalleşme”nin CHP Genel Başkanı ve belediye başkan adayları tarafından seçim sürecinde doğru, inandırıcı ve samimi olarak yaşama geçirilmesinin de altını çizmeliyiz. CHP, kendi iç sorunlarına değil ileriye bakarsa, iktidarın hemen seçim akşamı Mansur Yavaş ve Ekrem İmamoğlu’ndan başlayarak kazanan başkanların arasını bozma stratejisine karşı dik durursa ve yüzünü topluma ve farklı kesimlerin sorunlarına ve ihtiyaçlarına dönerse, sosyal demokrasi ile Türkiye partisi olmayı eklemleyebilir. 

Böylece seçimlerin galibi CHP ve belediye başkanları gelecek dört yılda başarılı olurlarsa, sosyal demokrat, eşitlikçi, kapsayıcı Türkiye partisi olarak Cumhuriyet’in ikinci yüzyılına çok önemli bir giriş yapmış olurlar. Bu bağlamda 31 Mart seçimlerinin önemli bir sonucunun, 1 Nisan’dan itibaren sadece söylem ve retorik düzeyde kullanılan ama gerçeklikte içi boş olan Türkiye Yüzyılı kavramının kısa ömrünü tamamlamış ve esas önemli olan “Cumhuriyet’in İkinci Yüzyılı”nın başlamış olması anlamına geldiğini de söyleyebiliriz.   

KÜRT KİMLİĞİ VE TANINMA TALEPLERİNİN, TÜRKİYELİLİĞİN VE DEMOKRASİ-EŞİT VATANDAŞLIK TALEPLERİNİN ÖNÜNE GEÇMESİ BU SEÇİMLE TAMAMLANDI

Seçimlerin bir galibi de DEM Parti oldu. DEM, oy kaybetse bile, Kürt seçmenin asıl ve birinci aktör olduğunu, Güneydoğu ve Doğu Anadolu’da seçimleri kazanarak bir kere daha gösterdi. Burada önem verdiğim şu noktayı vurgulamak isterim: DEM’in, HDP’den farklı olarak Türkiyelilik değil, aksine etnik kimlik temelinde bir siyasi parti-hareket olacağı bu seçimlerde netleşti. Kürt kimliği ve tanınma taleplerinin Türkiyeliliğin ve demokrasi-eşit vatandaşlık taleplerinin önüne geçmesi bu seçimle tamamlandı. Gelecek dört yıl içinde Kürt sorununu, içeride değişen siyasi dengeler, bölgesel ve küresel düzeyde yaşanan gelişmeler içinde etnik kimlik-çatışma çözümü ilişkisi/alanı içinde tartışacağız.

Bitirirken bir önemli gelişmenin ve bir riskin altını çizmek isterim:

Seçimlerin galiplerinden biri de haksız, hukuksuz ve anti-demokratik bir uygulama olan “Kayyım Atamaları”na karşı dik duran, ‘Hayır’ diyen ve atamayı durduran Van halkı oldu. Umarım iktidar, Van’dan gerekli dersi alıp diğer illere kayyım atamalarını yapmaz, seçmenin tercihine saygı gösterir. 

Bu seçim sonuçlarıyla, merkezde Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın güçlü ama AK Parti’nin ciddi güç kaybettiği; buna karşın yerel ve bölgesel olarak muhalefetin güçlü ama merkezle ilişkisinin zayıf olduğu bir tabloyla karşılaştık. Bu tablo, merkez ile yerel/bölgesel arasında denge ve denetlemeyi ve böylece işbirliğini de; tam aksine, çatışmayı ve kopukluğu da yaratabilir. Türkiye siyasi tarihi ve merkezdeki kibir ve güç zehirlenmesi maalesef ikinciyi daha olası kılıyor. Bu nedenle, 31 Mart yerel seçimlerini başta iktidar ve muhalefet olmak üzere hepimiz ülkemizin yararına doğru okuma çabasına girmeliyiz.

“AK PARTİ ÇOKLU KAYBETTİ: SEÇMENLERİNİ KÜSTÜRDÜ, YRP’YE, CHP’YE VE DEM’E AYNI ANDA KAYBETTİ”

ULAŞ TOL-CORE ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ DİREKTÖRÜ

Seçime katılım oranının 1961 genel seçimlerinden beri en düşük seviyede olduğu tespiti yapılmakta ve bu düşüklükte ağırlıklı olarak AK Parti seçmeninin etkili olduğu ileri sürülmekte. AK Parti’nin yenilgisinde bunun payı var mıdır? Başka hangi dinamiklerin etkili olduğunu düşünüyorsunuz? AK Parti, seçmeninin verdiği mesaj(lar)ı almış görünüyor mu? 2028 seçimlerine kadar bu mesajları alarak hayata geçirecek kurumsal ve söylemsel kapasiteyi inşa edebilir mi?

Kimi haberler bu ya da benzer şekilde çıkmış olsa da 2024 yerel seçimlerinin seçimlere katılımın en düşük seçim olduğu bilgisi doğru değil. Örneğin 1961’den sonra 1982’ye kadar tüm genel seçimler içerisinde en yüksek katılımın gözlemlendiği 1977’de dahi katılım oranı düşüktü: Yüzde 72,2. Aynı dönemdeki yerel seçimlerde katılım, genel seçimlere göre çok daha düşük olmuş. Bu seçimle benzerlikleri olan 1989 yerel seçimlerinde katılım yüzde 77,8; 2004’te yüzde 76,3. Dolayısıyla 2024 seçimlerinde katılımın düşük olduğunu söylemek biraz abartılı. Ama yanlış da sayılmaz, çünkü son 20 yıldaki davranıştan farklılaşıyor. 2004’ten sonraki tüm yerel ya da genel seçimler yüzde 83-89 arası seyretti.

2000’li yıllarda, seçimlere katılımın belki de irrasyonel biçimde yüksek olması, bu dönemde seküler-dindar eksenli yaşam tarzı kutuplaşmasının yoğun biçimde siyasi olarak araçsallaştırılması ve toplumsal kesimlerin birbirini tehdit olarak görmeye başlaması ile ilgili olsa gerek. Her seçimi Türkiye’nin en önemli seçimi olarak yaşamaya başlayan seçmenlerde, seçimlere katılmamak yakın olduğu mahalleye bir ihanet olarak görülmeye başlanmıştı. Bu seçimde ise bu ihanet baskısının işlerliğini yitirmesi ve seçim sonuçlarının mahallenin bekası ile birebir ilgili olmadığı duygusunun yoğunlaşması ile seçmen gevşedi. Hal böyle iken de gözler adaylara çevrildi. Hem AK Parti destekçilerinin gönülsüzlüğü hem de muhalefet adayların daha fazla beğenilmesi ile birlikte bu seçim sonuçları gerçekleşmiş oldu.

Son 20 yılda seçimlerdeki yüksek katılımlar, bu seçimlerdeki görece düşüşün dikkat çekmesine yol açtı. Hele ki bir önceki seçimde, 2023 genel seçimlerinde yurt içi oylarında katılım yüzde 89 olmuşken, 2024’teki ani düşüşü seçim sonuçların önemli konusu haline getirdi.

Katılımın düşük olmasındaki birinci etken, seçmenlerin seçim yorgunluğu. 2015 Haziran seçimleri sonrasından bu yana tüm seçimlerin ve halkoylamalarının yüksek gerilimli olması ve ülkenin seçim havasından hiç çıkmadığı bir 10 yıl geçirmiş olması, seçmenleri hem yordu hem de sandıktan uzaklaştırdı. 2024 seçimlerinin daha az kutuplaşma siyaseti ikliminde gerçekleşmiş olması ve seçmenlerin siyasete ilgisinde vites düşürmesi muhalefete yaradı. Muhalif seçmenlerin de ilgisi düşüktü ama onlar sandıktan daha az uzaklaşan taraf oldular. 

PARLAMENTER SİSTEME GEÇİŞ YA DA SİSTEMDE BİR REVİZYON İHTİMALİ YÜKSEK

AK Parti’nin daha yüksek oy aldığı yerlerdeki oy kaybı ile katılım oranları arasındaki korelasyonlar incelendiğinde, önceki seçimlere göre daha fazla AK Parti seçmeninin sandığı protesto ettiği görülüyor. Aslında AK Partili seçmenler uzun zamandır partilerinden rahatsızlar. Üstelik AK Parti’de düşüş yeni değil, 2018’den başlayarak düzenli olarak devam ediyor. 2023’te birikmiş pek çok sorun varken ve rasyonel beklentinin muhalefetin seçimleri kazanması olduğu durumda gelen seçim zaferi AK Parti’nin düşüşünü gölgeledi. Seçimleri kazanmış olmasına rağmen AK Parti’nin düşüşü devam etmiş, üstelik Erdoğan, Ankara ve İstanbul’da Kılıçdaroğlu’nun gerisinde kalmıştı. İkisinde de AK Parti’nin 2024 seçimlerini kaybetmesi sürpriz sayılmaz. Ancak buralarda farklı kaybetmesi, bunun yanında Afyon, Kütahya, Adıyaman, Kırıkkale, Amasya, Kastamonu gibi umulmadık birçok yerde CHP’nin kazanması ve AK Parti’nin en çok oy aldığı yerlerde dahi oylarını belirgin düzeyde düşürmüş olması, 2024 seçimlerini tarihimizin en özgün seçimlerinden biri haline getirdi. AK Parti’nin bu yenilgisinin tek sebebi katılımdaki düşüklük değil. Oy oranlarındaki farklara bakarsak daha fazlası olduğu kesin. İkinci önemli faktör Yeniden Refah’a giden oylar. Üçüncü önemde gelse de az olmayan bir kesim de CHP’li adayları desteklemiş görünüyor. 

Dolayısıyla bu seçimlerde AK Parti çoklu kaybetti: Seçmenlerini küstürdü, YRP’ye, CHP’ye ve DEM’e aynı anda kaybetti. Bu yüzden AK Parti’nin önünde duran en önemli zorluk karmaşık bir nitelikte. AK Parti’nin tek bir reçete ile toparlanması mümkün olmadığı gibi bir ilacın diğer sorununa kötü gelme ihtimali de kuvvetli. Aceleci tutumlar, hazımsızlıkla ilgili. Bir süre sonra mevcut fotoğrafın zorluğunu daha iyi idrak edeceklerdir. Tüm sorunları ortak kesen ekonominin birincil düzeyde bir mesele olduğu açık. İkincisi de gerilim ve kutuplaştırma eksenli dışlayıcı tutumların kendi seçmenlerinde dahi vicdani bir konu haline gelmiş olması. Çok yönlü kaybediş nedeniyle kutuplaştırma vitesini artırmak çare olmaktan uzak görünüyor. Bunu görürlerse daha kapsayıcı bir dönem tercihine tanık olabiliriz. Eğer ekonomi düzelince toparlarız sezgisi ağır basarsa, kapsayıcılık gereksiz bulunabilir. Üçüncüsü de yeni yönetim rejiminin esas kendi sonlarını getirdiği artık kabullenilmeye başladı. Dolayısıyla parlamenter sisteme geçiş ya da sistemde bir revizyon ihtimali yüksek. 

SEÇMENLERİN DÜŞÜK VİTESLE SEÇİME İLGİ GÖSTERMESİ, ÖNCEKİ SEÇİMLERE GÖRE KUTUPLAŞMA SİYASETİNİN DÜŞÜK SEYRETMESİ, ODAĞI LİDERLERE VE YEREL KONULARA YÖNLENDİRDİ

Muhalefetin -özellikle CHP ve DEM Parti’nin- seçim sonucunda aldığı galibiyetin arkasında hangi dinamiklerin yattığını düşünüyorsunuz? Aday belirlemede yaşanan tartışmalar, ikili liderlik görüntüsü, yüksek performans göstermeyen belediyecilik modeline rağmen AK Parti karşıtlığı ve partizanlığın etkili olduğu argümanları ne derece doğru? Muhalefetin seçim başarısı bir dönüm noktası olarak görülebilir mi? Muhalefet, bu dönüm noktasını 2028’lere taşıyacak kurumsal ve söylemsel kapasiteyi inşa edebilir mi? 

2024 seçimleri aslında muhalefet için iyi başlamadı. 2023 yenilgisinin ve CHP kurultayının izleri ve aday tartışmaları nedeniyle CHP yerele inmekte gecikti. İYİ Parti’nin müstakil bir siyaset iddiası da başlangıçta AK Parti’nin umutlarını artırmıştı. Ancak seçmenlerin düşük vites ilgi göstermesi, önceki seçimlere göre kutuplaşma siyasetinin oldukça düşük seyretmesi, odağı liderlere ve yerel konulara yönlendirdi. Özellikle İstanbul’da İmamoğlu’nun yüksek siyaset arasında kaybolan belediyecilik performansını gösterme, tanıtma ve (rakip kampanyanın da katkılarıyla) üzerine konuşturma imkânı bulması, CHP’li adayların tamamına güveni artırdı. Buna Yavaş’ın güvenilir ve şeffaf bulunan ve sosyal yardımları öne çıkaran (en zor zamanlarda yanında olur hissi veren) başkanlık performansı da eklendi. 

Yine başta bu iki başkan olmak üzere CHP’li başkanların iktidar siyasetçilerinden uzak olmayan profilleri, en azından yadırganmayacak düzeyde olan farkları da iknayı artıran bir faktör oldu. Onların karşısındaki adaylar ise hem sönük kaldı hem sahadan uzak bir görüntü verdi hem de liderlik vasıfları düşük bulundu. İYİ Parti’nin içeriksiz kalan ve muhalefete muhalefeti önceleyen yeni hattı kendi seçmenlerinde dahi karşılık bulmadı. Tüm bunlarla birlikte muhalefet CHP’de konsolide olurken, AK Partili seçmenler için sandığı protesto ve Yeniden Refah önemli alternatifler haline gelmiş oldu. Başlangıcın aksine sonuç muhalefette birlik, iktidarda dağınıklık olarak gerçekleşti. 

DEM’in seçim başarısı ise göreceli bir başarı. DEM 2019’a göre daha çok yer kazandı ve AK Parti’yle oy farklarını birçok yerde artırdı. Ancak bu daha çok AK Partili Kürtlerin sandığa gitmemesi ile olmuş görünüyor. Zaten katılım oranları en fazla Kürtlerin yoğun olduğu yerlerde gözlemleniyor. Diyarbakır’da katılım oranı yüzde 67,2 (geçerli oy oranı yüzde 62). AK Parti’den ilk kitlesel kopuş Kürtlerde olmuştu. Bu artarak devam etmiş görünüyor. Bunun yanı sıra CHP’ye de, 2023’te ufak da olsa izlerini gördüğümüz yönelim artmış görünüyor. Batıda bu daha net oldu. Batıda DEM seçmeninin kendi adayları olduğu halde CHP’yi tercih etme yoğunluğu sadece stratejik oyla açıklanabilecek gibi görünmüyor. DEM, bu yönelimin bir kısmını geri getirmekte zorlanabilir. 

It has been determined that the election participation rate is at its lowest level since the 1961 general elections, and it is claimed that AK Party voters are mainly responsible for this low. Does this have a share in the AK Party's defeat? What other dynamics do you think are at play? Does the AK Party seem to have received the message(s) given by its voters? Can it build the institutional and discursive capacity to receive and implement these messages until the 2028 elections? 

While the March 31 local elections resulted in the major defeat of President Erdoğan and the AK Party, they also started a period that changed the political balances and gave clues about the beginning of new discussions on identity, modernity and democracy. 

The elections once again revealed two important points: First, Turkey is not Russia, Belarus or Syria; On the contrary, we have seen that elections have always been very important in our country. Secondly, in our country where civil society is developing but not very effective, elections not only serve the function of voting based on preferences and electing administrators, but also give the voters a very important and correct message. In this election, too, the voters gave the right message by voting or not participating in the election. 

The turnout, which was 85 percent in the previous 2019 local elections and 90 percent in the 2023 general elections held 10 months ago, dropped to 76 percent in these elections. We understand that this decline is a message to the government when we look at the election results at the provincial and district level in comparison with previous elections. In this sense, the first and biggest loser of the election was President Erdoğan, the AK Party, pro-government media, companies, media commentators, public opinion research companies and think tanks. 

The AK Party suffered a serious defeat against its three rivals: 1) Itself and its own ego, 2) CHP and the possibility of CHP becoming the party of Turkey, and 3) Re-Welfare Party and the sects. The AK Party succumbed to its own ego and received a very harsh "Stop, that's enough" message from the voters, as it easily brought to life "the worst states of the ego" while approaching all areas and problems of life. In Rumi, Shams, Yunus Emre and Farabi, the most negative states of the self are seen as "Grudge", "Arrogance", "Hypocrisy", "Anger", "Selfishness", "Ambition", "Jealousy" as a common view. Especially in the last six years and during this election period, we saw that all these negative situations came to the fore in the AK Party's approach to the public, the people's problems and its rivals, with all the actors I listed above, and no discomfort was felt about it.

EVEN IF ERDOĞAN LOST POLITICAL POWER, HE IS STILL A STRONG LEADER WITH THE CAPACITY FOR POLITICAL MANEUVER

AK Party, which lost a large number of votes in this election as in the 2023 elections, became the first loser of the election. During its rule, which started by winning elections in 2002, it fell to the second party position with 35.5 percent of the votes for the first time. President Erdoğan won against the AK Party, whose votes decreased in the 2023 elections. Erdogan lost in these elections, but we should note the difference between Erdogan and AK Party in the eyes of the voters. Even though Erdoğan has lost political power, he still maintains his place as a strong leader with the capacity to make political maneuvers.

The voters gave their second important message by turning to the Re-Welfare Party (YRP) and making it the third party in the country with 6.2 percent of the votes. It also led to YRP, which made a surprise with 2.9 percent of the votes in 2023, to become an important actor in the political field: DEVA, Future and Saadet parties, which both received votes from the AK Party and were in the conservative field in these elections, are at the risk of being erased from the political field. leaving.

Political balances began to shift towards the second winner of the election, YRP. YRP has prepared very well for these elections at both candidate and strategy levels. He achieved a significant success by adapting the "Fair Order", which created the importance and success of Necmettin Erbakan and the Welfare Party, to today and by entering the elections with the right candidates. We will see how far YRP will rival the AK Party and melt its base. The success of YRP revealed that important changes were also taking place in the field of religious orders. We will discuss the relationship between YRP and sects in the post-election period. 

I think that the discussion that started with the Red Goncalar series will also be held in the field of YRP, and an important discussion on the Red Goncalar Turkey will begin on the axis of conservative modernity-identity-civil society-sects-women-education. In addition to the success of YRP, CHP candidate Abdurrahman Tutdere is in Adıyaman, where a sect that even practices marrying little girls is strong, and DEM Party candidate Gülistan Sönük is in Batman, where another sect is strong and has experienced female suicides that sadden us very much. The importance of his victory with 64.5 percent of the votes; On the other hand, let us underline how wrong and unacceptable it is for Erdogan to visit a sect leader before the election.

ERDOĞAN IS STRONG BUT AK PARTY HAS SERIOUSLY LOST POWER; WE FACED A TABLE IN WHICH THE OPPOSITION IS STRONG LOCALLY AND REGIONALLY BUT ITS RELATIONSHIP WITH THE CENTER IS WEAK. 

What dynamics do you think lie behind the election victory of the opposition - especially the CHP and DEM Party? To what extent are the arguments that the discussions in candidate selection, dual leadership image, opposition to the AK Party and partisanship effective despite the municipality model not showing high performance true? Can the opposition's election success be seen as a turning point? Can the opposition build the institutional and discursive capacity to carry this turning point to 2028? 

The third most important message given by the voters, especially the young voters and the voters who voted for the first time in the elections, was that the CHP was the first party in the country for the first time, surpassing the AK Party with 37.8 percent of the votes. CHP and mayoral candidates achieved great success in the elections. Mansur Yavaş is in Ankara; Ekrem İmamoğlu won by a large margin against his opponents in Istanbul, where all the ruling ministers and actors were included, as well as President Erdoğan. 

CHP won the mayoralty in 35 provinces, most of them in big cities. The clear winner of the election was CHP and its mayoral candidates. On the election evening, the inclusive and confident speeches of CHP Chairman Özgür Özel, Ekrem İmamoğlu and Mansur Yavaş, and the winning mayors, and a point they underlined, were very important: CHP has different conservative and nationalist identities as well as populist-social democratic municipalism, but It won the chance to become the party of Turkey in this election by receiving votes from pro-democracy segments. 

Voters said to CHP, 'I will be with you if you become the party of Türkiye without falling into arrogance, hatred, anger and lust.' I think the biggest factor in this success is the "change" experienced in CHP after the 2023 elections. The change bore its first fruits in these elections. The fact that CHP received votes from different segments of society, especially young people who voted for the first time in the elections, in addition to its own voters, means a positive response to this change. 

In this context, we should also underline that "Halalization", one of the most important concepts of the 2023 elections, was implemented accurately, convincingly and sincerely by the CHP Chairman and mayor candidates during the election process. If the CHP looks forward rather than to its own internal problems, if it stands up against the government's strategy of disrupting the winning presidents, starting with Mansur Yavaş and Ekrem İmamoğlu, on the election evening, and if it turns its face to the society and the problems and needs of different segments, it can combine social democracy with being the party of Turkey. 

Thus, if the winner of the elections, CHP, and its mayors are successful in the next four years, they will have made a very important entry into the second century of the Republic as the social democratic, egalitarian and inclusive party of Turkey. In this context, we can also say that an important result of the March 31 elections is that the concept of the Turkey Century, which has been used only at a rhetorical level since April 1 but is empty in reality, has completed its short life and the most important "Second Century of the Republic" has begun.   

THE PREVENTATION OF KURDISH IDENTITY AND RECOGNITION DEMAND ABOVE TURKISHNESS AND DEMOCRACY-EQUAL CITIZENSHIP DEMAND WAS COMPLETED WITH THIS ELECTION.

Another winner of the elections was the DEM Party. Even though DEM lost votes, it once again showed that Kurdish voters are the main and primary actor by winning the elections in Southeastern and Eastern Anatolia. I would like to emphasize the following point that I care about here: It became clear in these elections that DEM, unlike HDP, will not be a Turkish party, but a political party-movement based on ethnic identity. This election completed the fact that demands for Kurdish identity and recognition took precedence over demands for Turkishness and democracy and equal citizenship. In the next four years, we will discuss the Kurdish issue within the context of the ethnic identity-conflict resolution relationship/field within the changing political balances within the country and the developments at the regional and global level.

In closing, I would like to underline an important development and a risk:

One of the winners of the elections was the people of Van, who stood up against the "Trustee Appointments", which was an unfair, unlawful and anti-democratic practice, said 'No' and stopped the appointment. I hope the government will take the necessary lesson from Van and not appoint trustees to other provinces and respect the choice of the voters. 

With these election results, President Erdoğan is strong in the centre, but the AK Party has seriously lost power; On the other hand, we encountered a situation where the opposition was strong locally and regionally, but its relationship with the center was weak. This table includes balance and supervision and thus cooperation between the center and local/regional; On the contrary, it can also create conflict and disconnection. Unfortunately, Türkiye's political history and the arrogance and power poisoning at the center make the latter more likely. For this reason, all of us, especially the government and the opposition, should make an effort to interpret the March 31 local elections correctly for the benefit of our country.